Επαναστατικές Δυνάμεις πολιορκούν τους Λαλαίους. Εκκένωση του Λάλα και καταφυγή στην Πάτρα.
"Κατά τάς πρώτας ημέρας του Ιουνίου συνυπακουσθέντες ότε Δημητράκης Δεληγιάννης μετά του Γεωργάκη Κολιόπουλου ή Πλαπούτα και βλέποντες ότι μακρόθεν στρατοπεδωμένοι δεν ήδύναντο νά συστείλουν τάς έπιδρόμάς και λεηλασίας, τάς οποίας έπραττον καθ' ήμέραν οί Λαλαίοι κατά των γειτνιαζόντων επαρχιών, έγραψαν προς τον Σισίνην και Κωνσταντήν Πετιμεζάν, οίτινες έδιοίκουν όλα τά στρατιωτικά σώματα της Γαστούνης, επίσης και τών υποοπλαρχηγών του Πύργου, του Φωτήλα, εκ Καλαβρύτων, του Μουσκούλα Αλεξίου διά ν' αποφασίσουν νά καταλάβουν μίαν προσδιωρισμένην θέσιν πλησίον είς του Λάλα, Πούσι λεγομένην. Και ευρέθηκαν ως έκ συνθήματος άπαντες σύμφωνοι. Κατ' αυτήν την έποχήν είχον φθάσει είς Γαστούνην και οί Επτανήσιοι, επικουρία άπό μέν την Ζάκυνθον ό Διονύσιος Σεμπρικός και είς έκ τών Κομπασαίων με 150 στρατιώτας, άπό την Κεφαλληνίαν ό Βαγγέλης, Δανιήλ, και Ηλίας Πανάδες μέ άλλους 150, ό Κωνσταντίνος Μεταξάς, ό Αθανάσιος Χέλμης, ό Γεράσιμος Φωκάς μ' άλλους 200, τό δλον υπέρ τους 500. Ανδρες τολμηροί και ατρόμητοι (συνηκολούθησε δέ μ' αυτούς και ό Ανδρέας Μεταξάς μόνος του, άοπλος μέ ένα ύπηρέτην). Έφερον αρκετά πολεμοεφόδια, και έξ κανόνια του κάμπου, άνεξάρτητον τό εν σώμα άπό τό άλλο, καί δι' ίδίων του εξόδων έκαστον, τά όποία ένωθέντα μετά τού Σισίνη καί Κωνσταντή Πετιμεζά έφθασαν εις τό Πούσι. Συγχρόνως έφθασεν ό Δημητράκης Δεληγιάννης μέ τον Γεωργάκην Πλαπούταν, ό Παναγιώτης Φωτήλας, οί Πύργιοι καί οί Φαναρίται καί συσσωματωθέντες διένειμαν τάς θέσεις καί ήρχισεν αμέσως έκαστον σώμα καί έκοψαν χάνδακα γύρωθεν καί κατεσκεύασαν όχυρώματα, όσον ήτον δυνατόν καλά, έθεσαν δε καί τά κανόνια τακτικώς προς τό μέρος τού πεδίου, εκεί όπου ή θέσις ήτον ομαλή. Κατεμετρήθησαν έκείνην την ήμέραν διά νά γνωρίζουν τάς δυνάμεις των καί ευρέθηκαν πραγματικοί στρατιώται ως έξής:
Γαστουναίοι υπό τον Σισίνην και Κ. Πετιμεζάν ώς εγγιστα 1.200
Πύργιοι » 300
Τού Δημητράκη Δεληγιάννη » 800
Τού Γεωργάκη Πλαπούτα » 400
Του Φωτήλα » 700
Φαναρίται » 300
Επτανήσιοι » 500
Σύνολο: 4.200
Βλέποντες αίφνης οί Λαλαίοι αυτήν την δι' αυτούς άπροσδόκητον πολιορκίαν καί άπελπισθέντες έστειλαν εύθύς πεζούς Τούρκους άλλεπαλλήλως εις τάς Πάτρας τρέχοντας άπό νύκταν εις νύκταν και διαφυγόντες την προσοχήν τών Ελλήνων έφθασαν εις τάς Πάτρας καί ανήγγειλαν προς τον Ίσουφπασιάν Σεραζλήν τον άποκλεισμόν αυτόν, έπεκαλέσθησαν την βοήθειάν του καί ότι νά προφθάση όσον τό συντομώτερον νά διαλύση αυτόν τον άποκλεισμόν δύο χιλιάδων σχεδόν ληστών καί ραγιάδων. Ό Ίσούφ πασιάς άνεχώρησεν αμέσως την αυτήν έσπέραν μέ 1.000 ιππείς καί 1.200 πεζούς Αλβανούς και οδηγούμενος άπό τούς Λαλαίους εκείνους, οίτινες έγνώριζαν τάς στενάς θέσεις, εις τάς οποίας έφύλαττον Ελληνικά στρατιωτικά σώματα, καί διά της Κάπελης έφθασεν εις του Λάλα, διαφυγών καί την προσοχήν των πολιορκητών τών Πατρών, καί ενωθείς μετά τών έμπειροπολέμων εκείνων Λαλαίων καί Μουρτάτων υπερέβησαν τάς επτά χιλιάδας.
Άφού, ώς είρηται, ώχυρώθησαν οί Έλληνες εις τό Πούσι, έξήρχοντο αποσπάσματα τουρκικά άπό του Λάλα, διά νά τούς έπασχολούν καί τούς έδιδαν αιτίας εις μάχην δήθεν, επί σκοπώ δέ νά δοκιμάσουν τάς δυνάμεις των προτού φθάση ό Ίσουφπασιας• έξήρχοντο δέ καί ελληνικά επίσης καί συνεκρούοντο καί έγίνοντο άκροβολισμοί καί άψιμαχίαι τινές. Μίαν τών ήμερών λοιπόν έλαβον σπουδαίον χαρακτήρα καί άμιλλώμενοι τό εν μέρος οί Τούρκοι καί τ' άλλο οί Έλληνες, προσέλαβε τό ιππικόν είς τό πεδίον εν Ελλήνων απόσπασμα καί διά τό άπειροπόλεμον τό έτρεψαν είς φυγήν άλλ' άβλαβώς. Ό Γεωργάκης Πλαπούτας φιλοτιμηθείς διά την προσβολήν τών απειροπολέμων εκείνων στρατιωτών, παραλαβών δύο καπεταναίους άξιους του Δεληγιάννη, τον Γιαννάκην Στασινουλόπουλον καί τον Εύθύμιον Κρασήν καί τινας Ήλιοδωρίσιους έτρεξε προς έπικουρίαν τών ήττηθέντων, καί μ' δλας τάς προτροπάς του Δ. Δεληγιάννη διά νά μήν ύπάγη, καθότι αυτός ήτο έκτός κινδύνου καί έχον φθάσει είς τούς πρόποδας τών όχυρωμάτων, δεν έπείσθη• τον ήκολούθησαν δέ καί άλλοι 100 στρατιώται καί φθάσας είς τό πεδίον έτρεψεν έν άκαρεί τούς Τούρκους είς φυγήν καί τούς κατεδίωκε. Τούτο ίδόντες οί Λαλαίοι έξήλθον δρομαίως τριακόσιοι ιππείς καί 500 πεζοί προς έπικουρίαν τών καταδιωκομένων. Οί περί τον Γεωργάκην ευρεθέντες έν τω μέσω του πεδίου περικυκλούμενοι άπό τό ίππικόν ήρχισαν νά δειλιούν καί νά διασκορπίζωνται ατάκτως δια να σωθούν. Ό Γεωργάκης ευρεθείς τότε εις δεινήν θέσιν άρχισε να αποσύρεται πολεμών και πολεμούμενος από τό ίππικόν και ακολουθούμενος από τον Στασινουλόπουλον και Κρασήν άλλ' εις τό διάστημα αυτό έπεσεν ένδόξως μαχόμενος ό Κρασής και άλλοι τρεις εκλεκτοί στρατιώται, ό δε Πλαπούτας μείνας μέ 18 μόνους στρατιώτας και με τον Στασινουλόπουλον έτρεχον δρομαίως να διασωθούν προς τό μέρος του χωρίου Τάρδιζας• άλλ' έκ του κόπου, του κινδύνου και του υπερβολικού καύσωνος του ήλθεν αίφνης μία έξαψις έν ταυτώ και λιποθυμία (ήτις πολλάκις και άλλοτε τον συνέβαινε άλλά τον έπρόφθαναν μέ τριψίματα, μέ καπνίσματα και χύσιν νερού είς τήν κεφαλήν και τον έπρόφθαναν), άλλ' εις έκείνην τήν περίστασιν ποιος ήδύνατο νά τον βοηθήση; ΄Ωστε μετά μίαν ώραν απεβίωσε άφήσας λύπην εις όλον τό στρατόπεδον και εις όσους Πελοποννησίους τον έγνώριζον. Ήτον άνθρωπος ειλικρινής, τίμιος και σταθερός είς τήν φιλίαν του, είχε σώμα πελώριον, άνδρας ατρόμητος και ανδρείος, είχε πολύν πατριωτισμόν, τον όποίον άγαπούσαμεν ήμείς εγκαρδίως διά τον χαρακτήρα του και οί συμπολίται του Ήλιοδωρίσιοι τον έσέβοντο, και ούτως έχασεν ή πατρίς πάρωρα ένα έκ των άξιωτέρων στρατιωτικών της.
Άφού λοιπόν άπεβίωσεν αυτός και τον ενταφίασαν εις τό χωρίον Νεμούταν, συνήχθησαν οί πρόκριτοι και καπιταναίοι τών χωρίων της Ήλιοδώρας και έκαμαν μίαν άναφοράν εις τον Δημητράκην Δεληγιάννην, ως άρχηγόν τού στρατού εκείνου, και μίαν προς ήμάς έξαιτούμενοι επιμόνως και παρακαλούντες νά διορίσωμεν εις τήν θέσιν του πατρός του τον δεκατετραετή υίόν του Γιαννίκον όπλαρχηγόν του τμήματος εκείνου, άπαιτούντες δέ νά έξαποστείλωμεν τον θείον του Δ. Πλαπούταν νά σταθή προσωρινός επίτροπος τού νέου μέχρι της ένηλικιώσεώς του. Τήν αίτησίν τους ταύτην ένέκρινεν εύχαρίστως καί ό Δ. Δεληγιάννης καί την διεύθυνε προς ήμάς εις τά Τρίκορφα. Τό περιστατικόν τούτο καί την αίτησιν των Ήλιοδωρίσιων τά διευθύναμεν κατά χρέος εις την Γερουσίαν μ' δλας τάς αναφοράς καί μέ την παρατήρησιν ότι είναι δικαία καί εύλογος ή αίτησις, καί αύτη παρεδέχθη καί διέταξεν εγγράφως. Καί έδιορίσαμεν ως τοιούτον τον Δ. Πλαπούταν, τού έδωκα 10 στρατιώτας, τον έφωδίασα καί μ' δλα τά αναγκαία καί αμέσως έξεκίνησε καί έφθασεν εγκαίρως εις τό έν Λάλα στρατόπεδον καί ενωθείς μετά των λοιπών διεύθυνε τό σώμα τών Ήλιοδωρίσιων μέχρι της άποπερατώσεως της εκστρατείας εκείνης.
Έλθών δέ ό Ίσούφ πασιάς (ως προείρηται) είς του Λάλα καί ίδών εν τακτικόν στρατόπεδον όχυρωμένον καλώς, μ' δλα τά αναγκαία καί μέ κανόνια, έπέπληξε σκληρώς τους αγάδες, ότι τον ήπάτησαν καί του έγραψαν, ότι είναι λησταί καί ραγιάδες καί νά υπάγη νά τους καταστρέψουν. Ήτοιμάσθησαν μ' όλα ταύτα καί κατά τάς 13 Ιουνίου την πρωΐαν έξήλθον άπαντες υπέρ τάς επτά χιλιάδες, άφήσαντες είς του Λάλα τάς γυναίκας καί τά ανήλικα παιδία καί διευθύνθησαν προς τό Πούσι κατά τών Ελλήνων.
Την προτεραίαν όμως ήμέραν, ότε εκ συμφώνου άπαντες οί οπλαρχηγοί έδιόριζαν τά ταμπούρια εις ποίον μέρος να όχυρωθή έκαστον σώμα, ό Βασίλειος Σακελλαρίου έξ Άνδρι-τσαίνης, νέος μέ παιδείαν καί τολμηρός μ' ένθουσιασμόν, δεν ύπήκουσε νά όχυρωθή μετά τών άλλων συνεπαρχιωτών του Φαναρίτων, αλλά καθείξεν έν μικρόν όχύρωμα έξωθεν τοΰ μεγάλου μέ 130 στρατιώτας, προς τό όποίον δέν ήδύνατο τό γενικόν στρατόπεδον νά δώση βοήθειαν έν καιρώ ανάγκης, καθότι ήτον μακράν. Πλησιάσαντες λοιπόν οί Τούρκοι καί ίδόντες αυτό μεμονωμένον ώρμησαν άπαντες καί έρρίφθησαν μέσα υπέρ τάς τρεις χιλιάδας καί κατέσφαξαν όλους τους Έλληνας εκείνους, ώστε δεν ήδυνήθη νά σωθή ουδέ είς εξ αυτών. Άλλ' έφονεύθησαν και εξ αυτών ίσως διπλάσιοι ή και περισσότεροι, καθότι οί μάρτυρες αυτοί της ελευθερίας άντέστησαν γενναίως και ήλθον είς τάς χείρας και έφαγώθηκαν μέ τους οδόντας.
Άλλ' οί εχθροί ένθαρρυνθέντες δια τό ανδραγάθημα τούτο διηρέθησαν είς δύο και τό μεν ίππικόν κατέλαβε τό πεδίον κατά μέτωπον του στρατοπέδου, τό δέ πεζικόν τάς δύο πτέρυγας και τά οπίσθια, τών οποίων αί θέσεις ήτον δυναταί και καλώς όχυρωμέναι. Ήρχισε λοιπόν ή μάχη κατά τάς 6 π.μ. σπουδαία αμφοτέρων τών μερών. Οί εχθροί άπεπειράθησαν νά κάμουν συγχρόνως προσβολήν άπ' όλα τά μέρη εκ συνθήματος μέ όρμήν και έρρίπτοντο ως μανιακοί κατά τών όχυρωμάτων και έπλησίαζον, άλλ' εύρον τοσαύτην και τοιαύτην γενναίαν άντίστασιν, ώστε έμειναν άπόπληκτοι και αυτοί οί ίδιοι και έπήνεσαν τήν καρτεροψυχίαν τών Ελλήνων. Άπαντες οί οπλαρχηγοί περιεφέροντο ένδοθεν τών όχυρωμάτων ξιφήρεις όλην έκείνην τήν ήμέραν, έμψυχώνοντες τους στρατιώτας και ένθυμίζοντες εις αυτούς τάς νίκας του Λεβιδίου, της Συλήμνας, του Βαλτετσίου, των Βερβαίνων, τών Δολιανών και λέγοντες, ότι νά μην καταδεχθούν νά φανούν κατώτεροι εκείνων. Μέ αυτούς περιεφέρετο και ό Ανδρέας Μεταξάς εις τά όχυρώματα τών Επτανησίων άοπλος, και ομιλών μέ τινας Κεφαλλήνας, δεικνύων προς αυτούς διά της χειρός τά κινήματα τών Τούρκων και τυχαίως τον έπήρεν εις τήν παλάμην της χειρός εν βόλιν τουρκικόν και τον έπλήγωσε. Διαρκέσασα λοιπόν ή μάχη αύτη δώδεκα ώρας, ώς εγγιστα, και ιδόντες οί Τούρκοι τήν έπιμονήν και καρτερίαν τών Ελλήνων και άπελπισθέντες, ότι δέν ήδύνοντο πλέον νά τους πολεμήσουν και νά τους διαλύσουν, άπεσύρθησαν πολεμούντες εις τάς 6 μ.μ. και διευθύνθησαν εις του Λάλα, οί δέ Έλληνες τους απέπεμψαν μέ τό γιούχο! καί άλλους είρωνισμούς. Έφονεύθηκαν εις έκείνην την μάχην οί 130 Φαναρίται, ώς είρηται, έξ έκ των Καλαβρυτινών, δέκα τέσσαροι εκ των Καρυτηνών, πέντε Γαστουναίοι καί Πυργιώται, εννέα Επτανήσιοι, τό όλον 164, έπληγώθηκαν δε καί ό Χέλμης καί ό Σεμπρικός Επτανήσιοι καί έως τριάντα Πελοποννήσιοι καί Ίονες ελαφρά. Έφονεύθηκαν δέ καί από τους Τούρκους έπέκεινα των τετρακοσίων καί άλλοι τόσοι σχεδόν έπληγώθησαν, καθότι τους έπροξένησαν τά κανόνια μεγάλην φθοράν.
Φθάσαντες ούν εις τού Λάλα καί συσκεφθέντες ό Ίσούφ πασιάς μετά των αγάδων καί φοβηθέντες νά μην προφθάσουν Ελληνικά στρατεύματα από την πολιορκίαν της Τριπολιτσάς καί των Πατρών καί τούς αποκλείσουν εκεί, μη έχοντες ουδέ τροφάς ουδέ πολεμοεφόδια νά άνθέξουν, άνεχώρησαν διά νυκτός σύν γυναιξί καί τέκνοις, άφήσαντες την λαμπράν έκείνην περιουσίαν τους ώς καί τά φαγητά μαγειρευμένα καί άλλα εις τά τραπέζια καί τά ψωμιά εις τούς φούρνους έκ της φρίκης καί του τρόμου, καί διευθυνόμενοι προς τό μέρος του Πύργου καί Γαστούνης, πεζαί αί γυναίκες, τά παιδία καί οί πληγωμένοι καί καταστρέφοντες καί καταπυρπολούντες δθεν διέβαινον δλας τάς κωμοπόλεις καί τά χωρία καί μετά πενταήμερον άδιάκοπον όδοιπορίαν μόλις έφθασαν εις τάς Πάτρας εις την πλέον άθλιοτέραν κατάστασιν καί ήμιθανείς έκ της κακοπαθείας..."
"...οί δε εν Πούσι στρατοπεδωμένοι, υποπτευθέντες και αυτοί ώς πρωτόπειροι μήπως οί Λαλαίοι ασφαλίσουν τάς οικογενείας των εις τον Πύργον και επιστρέψουν ευθύς εις τού Λάλα την επαύριον, άνεχώρησαν και αυτοί, την ιδίαν έκείνην νύκταν, και άπήλθον άνωθεν του χωρίου Τάρδιζας ώς μέρος όχυρώτερον και διέμενον έκεί δύο ημέρας• και οί μεν άνεχώρησαν δια τάς πατρίδας των έκαστος κρυφίως, οί δε Κωνσταντής Πετιμεζάς, Δημήτρης Κολιόπουλος ή Πλαπούτας καί τίνες άλλοι Πυργιωτογαστουναίοι ύπέστρεψαν εις του Λάλα καί έλαφυραγώγησαν εκείνα τά πλούσια λάφυρα καί έπειτα κατεπυρπόλησαν ασκόπως όλην έκείνην την πόλιν καί τάς ωραίας καί πολυτελείς έκείνας οικίας καί ούτως άνεχώρησαν συσσωματωμένοι, καί οί μεν ύπήγον εις την πολιορκίαν της Τριπολιτσάς, οί δε εις την τών Πατρών. Ό Ανδρέας Μεταξάς ήλθεν εις τά Τρίκορφα καί εκείθεν άπήλθεν ευθύς εις την Καλαμάταν προς θεραπείαν της χειρός του δήθεν καί διέμενεν εκεί άρκετόν καιρόν, καί έκτοτε ουδέποτε έφάνη εις κανέν στρατόπεδον ή εις καμμίαν μάχην, άλλά μετά τριάκοντα έξ έτη διανύοντα βίον πολιτικόν τον έδιόρισε ό Βασιλεύς άντιστράτηγον καί κατέχει τήν πλέον ύψηλοτέραν στρατιωτικήν θέσιν, χωρίς νά ίδη ποτέ ουδέ μακρόθεν τό πύρ τού πολέμου, άλλ' ούδ' ανήκε ποτέ εις αυτόν τοιούτος υψηλός βαθμός στρατιωτικός...
"Πηγές: Κανέλλος Δεληγιάννης-Στρατηγός, Απομνημονεύματα
Πηγή
