Η Δυτική Ελλάδα Ζητά Βοήθεια-2.0000 άνδρες.
Και εμπείρους Οπλαρχηγούς.
"Κατά τά τέλη Φεβρουαρίου άνέφερον οί προύχοντες καί οπλαρχηγοί τής Δυτικής Ελλάδος εις τήν Κυβέρνησιν, είς την 'Αρταν συρρέουν πλήθος τουρκικών στρατευμάτων και κάμνουν μεγάλας ετοιμασίας, και έλαβον βεβαιότητας δτι έχουν διαταγάς να εισβάλουν εις την 'Ακαρνανίαν και Αίτωλίαν και άπήτουν να διορίση δύο χιλιάδας στρατόν Πελοποννησιακόν μέ επισήμους και έμπειρους αρχηγούς, νά προφθάσουν έκεί δσον τό συντομώτερον, νά προκαταλάβουν τό Μακρυνόρος, νά απαντήσουν αυτό τό έπικίνδυνον κίνημα, και επί τέλους έλεγον, ότι έάν δεν υπάγουν τά Πελοποννησιακά στρατεύματα, εκείνοι μη δυνάμενοι νά εμποδίσουν την είσβολήν των έχθρών, θ' αποσυρθούν εις τά δρη και εις τά δάση νά σώσουν τάς οικογενείας των άπό τήν αίχμαλωσίαν, και ό,τι ακολουθήσει εις τήν Πελοπόννησον νά είναι εκτός ευθύνης κτλ.
Ο Στρατηγός Κανέλλος Δεληγιάννης ηγείται των Πελοποννησιακών
Δυνάμεων στη Δυτική Ελλάδα.
Ο Γενναίος και ο Νενέκος σπεύδουν για Βοήθεια στη Δυτική
Ελλάδα αντί του Κολοκοτρώνη.
Ευρέθησαν δε ούτοι και εις τήν σκηνήν των βασανιστηρίων των Δημητσανίτων κατά τάς 9 Μαρτίου και έφρυξαν διά τήν τοιαύτην βανδαλικήν και άπάνθρωπον πράξιν. Έπί τέλους απεφάσισε και έστειλε τον υίόν του Γενναίον μειράκιον δντα, με 100 στρατιώτας, υπεχρέωσαν και οί Πατραίοι τον Νενέκον και τον ήκολούθησεν, ως οδηγός μέ 70 στρατιώτας και κατά τας αρχάς Απριλίου άπέρασεν είς τό Μισολόγγιον και εκείθεν διευθύνθη είς τό Μακρυνόρος, δπου έστρατοπέδευεν ό Άνδρέας 'Ισκου μέ τριακόσιους στρατιώτας, ώς σκοπιά. Άλλ' οί Τούρκοι τότε άφήσαντες τήν κατά της Ακαρνανίας έκστρατείαν έρριψαν δλην τήν προσοχήν τους είς τον κατά του Σουλίου πόλεμον και συνήχθησαν δλοι έκεί. Διαμείνας και ό Γενναίος είς τό Μακρυνόρος 30 εως 40 ημέρας και μή ύπαρχούσης ουδεμιάς ανάγκης έκεί, άνεχώρησε διά τήν Πελοπόννησον, και καθ' οδόν άπαντήσας Καραγκούνηδες τινάς άόπλους ερχομένους άπό τό τουρκικόν κράτος είς τήν έλευθέραν Έλλάδα να εύρουν άσυλον, τους ήρπασε δια της αισχροτέρας βίας δέκα οκτώ μουλάρια (ήμιόνους) δια νά μην λησμονήση την προγονικήν του τέχνην, και έμβαρκαρισθείς εις τό Μισολόγγι άπέρασεν εις του Πάπα, εις τά Μαύρα βουνά, και εις του Άλητζελεμπή και εκείθεν ήλθεν εις τάς Πάτρας περί τά μέσα Μαΐου. Ό δε Νενέκος εμεινεν εις τό Μακρυνόρος με τον 'Ισκον.
Ο Κανέλλος Δεληγιάννης - Στρατηγός - Αρχηγός της Εκστρατείας.
Σπηλιάδης - Δεληγιάννης -Κολοκοτρώνης
Άφού, ώς είρηται, υπήγεν ό Κολοκοτρώνης εις την Κόρινθον νά άρπάση χρήματα από εκείνα των χαρεμιών του Χουρσίτ πασιά, καθώς και ήρπασε, τον ώμίλησε πάλιν προφορικώς ή Κυβέρνησις διά νά ύπάγη εις την Άκαρνανίαν, ώς προείρηται, έπροσπάθησε νά τον πείση διά παντοίων μέσων και προτροπών, άλλ' έστάθη αδύνατον νά άποφασίση προτείνας μυρίας άνυπάρκτους προφασιολογίας.
Η Κυβέρνησις λοιπόν κατά τάς 5 Μαρτίου 1822 ώς είρηται με έδιόρισεν στρατηγόν, και ή Πελοποννησιακή Γερουσία επίσης κατά τάς 29 ιδίου, χωρίς νά απαιτήσω ή καν νά συλλογισθώ περί τούτου. Τότε δεν ήτον πηγαιμένος ό Κολοκοτρώνης ακόμη διά τά χρήματα, διά νά κάμη τήν επανάληψιν ή Κυβέρνησις και αυτόν τήν άρνησιν και τάς προφασιολογίας του, καθώς αίσχύντως γράφει ό μοχθηρός Σπηλιάδης εις τήν ψευδοϊστορίαν του και λέγει ότι:
«Άφού ήρνήθη ό Κολοκοτρώνης νά υπάγη εις τήν Δυτικήν Ελλάδα, έζήτησεν ό Κανέλλος Δεληγιάννης δήθεν νά τον κάμη στρατηγόν μέ άναφοράν του και δτι υπεσχέθη νά έκστρατεύση διά τήν Δυτικήν Ελλάδα μέ 2.000 στρατιώτας, νομίσας δτι ό βαθμός της στρατηγίας θά του δώση έπιρροήν εις τους στρατιώτας και ικανότητα εις τον πόλεμον κ.λπ.».
Διά νά εννοήσουν λοιπόν και πεισθούν οί άναγνώσται της παρούσης γενεάς και τών επερχομένων είς πόσον βαθμόν άναισχυντίας και κακεντρεχείας κατήντησαν αυτοί οί άθλιοι και απονενοημένοι κόλακες και προσπαθούν διά τοιούτων ψευδολογιών και παραφορών να παραμορφώσουν καί αυτά τα ίδια πράγματα και τάς αδιαφιλονίκητους αληθείας, διά να καλύψουν την αισχύνην τους και τά κακουργήματά τους, ιδού καταχωρώ αύτολεξεί τά διπλώματα της Κυβερνήσεως της εθνικής καί τό ψήφισμα της Πελοποννησιακής Γερουσίας.
ΣΩΜΑ ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΟΝ
Άριθ. 239 του Πρωτοκόλλου
Εις την άπάντησιν νά αναφέρεται ό αριθμός καί ή ημέρα.
Προσωρινή Διοίκησις της Ελλάδος
Ό Πρόεδρος του Εκτελεστικού
Προς
Τον Μινίστρον του Πολέμου
Επειδή ό Κύριος Κανέλλος Δεληγιάνης άπ' αρχής του παρόντος αγώνος έδειξεν εμπράκτως τον υπέρ Πατρίδος αύτού ζήλον, έκστρατεύσας γενναίως καί άντιπαραταχθείς πολλάκις εις τούς εχθρούς έν τή τής Τριπολιτσάς πολιορκία καί έμεινε μέχρι τής κυριεύσεως αυτής, διορισθείς δέ προ ολίγου εις τήν έκστρατείαν κατά τών εν Παλαιαίς Πάτραις ευρισκομένων εχθρών εδειξεν αμέσως τήν μετά προθυμίας υπακοήν, έκστρατεύσας με ίκανόν αριθμόν εκλεκτού στρατού, ήδη δέ διά τήν εις τήν Δυτικήν Ελλάδα άναφανείσαν ανάγκην έδιορίσθη νά μεταβή εκεί αρχηγός τών τε ιδίων καί πολλών άλλων στρατιωτικών ταγμάτων. Ή Διοίκησις προς άμοιβήν τών παρελθουσών έκδουλευσεών του καί προς ένδειξιν τών όσων από τον διακαή ζήλον του καί περί τά πολεμικά έμπειρίαν του ελπίζει καί εις αυτήν του τήν έκστρατείαν έκδουλεύσεων. Ψηφίζει αυτόν Στρατηγόν τών Ελληνικών στρατευμάτων.
Ο Μινίστρος του Πολέμου θέλει πέμψει εις τον Κύριον Δεληγιάννην τά αναγκαία έγγραφα κυρωτικά της στρατηγίας του καί θέλει δώσει εις αυτόν τάς αναγκαίας περί της εκστρατείας του οδηγίας.
Έν Κορίνθω την 5 Μαρτίου 1822
Τ.Σ. Ά. Μαυροκορδάτος Πρόεδρος
Αθανάσιος Κανακάρης
Αναγνώστης Παπαγιαννόπουλος
Ό Άρχιγραμματεύς της Επικρατείας
Μινίστρος των Εξωτερικών Υποθέσεων κτλ. κτλ.
Θεόδωρος Νέγρης
Αυτό τό δίπλωμα τό έλαβον εις τάς 10 Μαρτίου μετά την ένδοξον νίκην έκείνην της 8 Μαρτίου, άλλά δεν έφανέρωσα εις κανένα. Την δέ 3 Απριλίου ελαβον άπροσδοκήτως και τό δίπλωμα της Γερουσίας τό οποίον καταχωρώ:
Αριθμός 190
Ή Πελοποννησιακή Γερουσία ΨΗΦΙΖΕΙ
Τον Κύριον Κανέλλον Δεληγιαννόπουλον Στρατηγόν της Πελοποννήσου εις άμοιβήν τών αξίων έκδουλευσεών του προς τήν Πατρίδα.
Τριπολιτσά 29 Μαρτίου 1822
Τ.Σ. Βρεσθένης Θεοδώρητος Πρόεδρος
Ασημάκης Φωτήλας Αντιπρόεδρος
Πρωτοσύγγελος Αμβρόσιος
Αρχιμανδρίτης Γρηγόριος Δικαίος
Γεώργιος Βάρβογλης
Χαραλάμπης Περούκας
Αναγνώστης Ζαφειρόπουλος
Νικολής Τζανέτου
Κωνσταντίνος Δημητρίου
Διονύσιος Παπαγιαννόπουλος
Κωνσταντίνος Ζαφειρόπουλος
Δημήτριος Καλαμαριώτης
Δημήτριος Παπατσώνης
Ιωάννης Γ. Οίκονομίδης
Γιαννάκης Π. Κυριάκος
Αναγνώστης Ζέρβας
Αναγνώστης Αναστασόπουλος
Παναγιώτης Καλόγερος
Χριστόδουλος "Αχολος
Η Γερουσία της Πελοποννήσου είχε τό δικαίωμα από την Έθνικήν Συνέλευσιν να ψηφίση επτά ή οκτώ στρατηγούς τη έγκρίσει δμως της Κυβερνήσεως άλλ' ώς τέλη Απριλίου δεν είχε ψηφίσει ούδένα άλλον έκτος έμού. Άλλ' ουδέ ή Εθνική Κυβέρνησις είχε δωρίσει ώς τότε μέ δίπλωμα Στρατηγίας, μήτε τον Κολοκοτρώνην μήτε κανένα έκ των άλλων οπλαρχηγών, καθώς αναφέρουν οί ψευδοϊστοριογράφοι, αλλά συνήθως ώνόμαζον έως έκείνην την έποχήν όλους τούς αρχηγούς, υπαρχηγούς και καπεταναίους, άλλους μεν στρατηγούς, αρχιστρατήγους και καπεταναίους, και τον Κολοκοτρώνην αυτόν τον ώνόμαζαν Καπετάν Θεοδωράκην."
[...]
Εκστρατεία Στη Δυτική Ελλάδα
Επιστρέφοντος το Κολοκοτρώνη από τήν Κόρινθον εις τό στρατόπεδον τής Πάτρας, ώς είρηται, κατά τάς αρχάς Μαΐου έφθασε και ό Μαυροκορδάτος κατά τά μέσα ιδίου διωρισμένος πολιτικός και στρατιωτικός διευθυντής τής Δυτικής Ελλάδος διά βουλεύματος τής Βουλής και μέ έγκριση και διαταγήν του Εκτελεστικού" έφερε μεθ' έαυτού τό τότε τακτικόν σώμα συγκείμενον εκ τετρακοσίων περίπου ανδρών, διοικούμενων από τους ένδοξους εκείνους Συνταγματάρχας, τον Δάνιαν και τον Ταρέλαν, ήτον και έως 150 Φιλέλληνες, άνδρες εκλεκτοί έθελονταί έκ διαφόρων μερών τής Ευρώπης. Ήτον δέ και μ' άλλους τόσους Κεφαλλήνας ό Σπυρίδων Πανάς, το όλον υπέρ τους 700. Ήλθε συνοδευόμενος καί από τον Μάρκον Βότσαρην επιστρέφοντα εις Κόρινθον και διωρισμένον καί αυτόν εις την αυτήν έκστρατείαν. Είχε διατάξει ή Κυβέρνησις καί τον Παναγιωτάκη Γιατράκον να συνεκστρατεύση μετ' έμού εις την Δυτικήν Ελλάδα καί είχε φθάσει καί αυτός εις Πάτρας προ ολίγων ήμερών μέ περίπου των χιλίων. Επίσης καί τον Κυριακουλην Μαυρομιχάλην καί είχε φθάσει συγχρόνως μέ τριακόσιους Μανιάτας. Ήλθε επίσης καί ό Κρασάκης καπετάνιος του Σισίνη διορισμένος δια τήν αυτήν έκστρατείαν μέ εκατόν είκοσι. Τον μέν Μαυροκορδάτον, ως άνω είρηται, τον είχον διορισμένον πολιτικόν καί στρατιωτικόν Διευθυντήν της εκστρατείας εκείνης, έμέ δέ άρχηγόν δλων των Πελοποννησιακών σωμάτων τα οποία έσύγκειντο έγγιστα τρείς χιλιάδες.
Ραδιουργία και Επιβουλή Μαυροκορδάτου.
Υλοποίηση αυτών
Φθάσας έκεί ώς είρηται ό Μαυροκορδάτος δεν παρημέλησεν από τό νά βάλη τά σχέδια του εις πλήρη ένέργειαν δια νά κατορθώση νά διαλύση τό στρατόπεδον των Πατρών διά δύο λόγους. Πρώτον, νά έπιφέρη τό άδιάλλακτον μίσος μεταξύ ημών καί του Κολοκοτρώνη, έπ' έλπίδι, ότι ήτον έπόμενον νά άναγκασθώμεν νά τον άκολουθήσωμεν όλοι νά υπάγη εις τήν Άκαρνανίαν μέ μεγάλην δύναμιν Πελοποννησίων, νά μήν απαντήση εκεί καμμίαν άντίστασιν εις τά σχέδια του καί εις τούς επόμενους σκοπούς του καί
Δεύτερον, νά άδυνατίση τον Κολοκοτρώνην, ώς Ύψηλαντίζοντα, καί νά τον άποκαταστήση έχθρόν μέ τήν Βουλήν καί μέ τό Έκτελεστικόν νά καταντήσουν εις σύγκρουσιν ώστε νά είναι αυτός ό τρίτος, πρώτος. Μ' όλα ταύτα άπαντήσας τον Γενναίον καθ' όδόν έρχόμενον άπό τό Μακρυνόρος τον έκραξε μυστικώς καί τον είπεν υπό έμπιστοσύνην δήθεν (ώς έρέθη τότε) νά είπή του πατρός του, ότι αν θέλει τήν ύπαρξίν του νά κάμη πάντα τρόπον νά διαλύση την Πελοποννησιακήν Γερουσίαν, καθώς θά διαλύση και αυτός την της Δυτικήςη Ελλάδος, νά φυλάττεται δε και από τούς προύχοντας και ιδίως από τούς Δεληγιανναίους, καθότι τον επιβουλεύονται ώστε έσπειρε τον Φαναριωτικόν σπόρον της διχόνοιας και διαιρέσεως. Εις έκείνην δε την έποχήν είχε φθάσει και ό Γενναίος από την ένδοξον έκστρατείαν έκείνην του Μακρυνόρους, συνοδευόμενος με τα 18 μουλάρια του. Άλλα περί της εκστρατείας μας εκείνης, και ό Κολοκοτρώνης και ό Κολιόπουλος και οι Πετιμεζαίοι (έκτος του Κωνστασντή και του Αναγνώστη), οί Κουμανιωταίοι και δλη ή συμμορία των, δια τούς εδικούς των σκοπούς έτρεξαν εις τούς καπεταναίους και στρατιώτας μου και εις τούς του Γιατράκου και Κυριακούλη έρεθίζοντες αυτούς και λέγοντες δτι εις την Ρούμελην οί άνθρωποι δλοι είναι άγριοι, άκοινώνητοι, αφιλόξενοι και δεν δέχονται άνθρωπον εις τάς οικίας των, είναι οί μισοί προσκυνημένοι εις τούς Τούρκους, δεν υπάρχει εις κανέν μέρος συστημένον στρατόπεδον, δεν ευρίσκονται ουδέ τροφαί και ώς εκ τούτου άπελπίσθη και ό Γενναίος και επιστρέφει' και άλλα πολλά τοιαύτα τούς είπον καί ότι, όσοι ακολουθήσουν ημάς δεν θέλει επιστρέψει ουδέ είς εις τήν Πελοπόννησον καί έκατόρθωσαν νά καταντήσουν τούς στρατιώτας εις τόσην άπελπισίαν, επίσης καί τούς καπεταναίους, ώστε τό μεν σώμα το Γιατράκου έλιποτάκτησε τήν ήμέραν έκείνην καί μόλις τού απέμειναν οί πιστότεροι του 370, έμειναν καί του Κυριακούλη 230 καί του Κρασάκη, καπετάνιου του Σισίνη, 120. Οί δέ εδικοί μου έχοντες σέβας, άγάπην καί πίστιν προς έμέ καί προς τούς αδελφούς μου, δεν έκαταδέχθηκαν νά μέ είπούν, ότι δεν μέ ακολουθούν, άλλ' έπροφασίσθηκαν ότι έχουν άνάγκας αί οίκογένειαί των από ζωοτροφίας καί άλλα καί ότι δεν έχουν χρήματα νά τούς αφήσουν διά νά αγοράσουν καί ότι νά τούς δώσω την άδειαν νά απέλθουν εις τάς οικίας των, νά τάς οικονομήσουν και νά έλθουν μετά είκοσιν ημέρας• ώστε με ήκολούθησαν μόνον 565, και μετά παρέλευσιν 18 ήμερων έστειλαν οί αδελφοί μου άλλους 100, με τον Παπασταθούλην εις τό Κομπότι και άλλοι 300, δσοι έμειναν με τον άδελφόν μου εις τό στρατόπεδον τών Πατρών.
Τα ορισθέντα Στρατεύματα Διαπεραιούνται
Στη Δυτική Ελλάδα.
Βλέποντες λοιπόν αυτήν τήν ραδιουργίαν και έπιβουλήν και δτι διωργάνιζον οί άνω είρημένοι διά τίνων διεφθαρμένων Επτανησίων νά διαλύσουν και τον τακτικόν στρατόν, τους Φιλέλληνας και τους του Σπύρου Πανά, άπεφασίσαμεν μετά του Κυριακούλη και Γιατράκου καί άνεχωρήσαμεν από τό στρατόπεδον της Πάτρας μετά του Μαυροκορδάτου και Μάρκου Βότσαρη εις τάς 18 καν 19 Μαΐου και φθάσαντες εις τήν παραλίαν του Πάπα έμπαρκαρίσθημεν αμέσως εις πέντε Ύδραιοσπετσιώτικα πλοία, άτινα μάς περίμεναν εκεί και άπεράσαμεν αυθημερόν εις τό Μισολόγγι. Έφερον δε μεθ' έαυτού και εικοσιοκτώ φορτώματα φουσέκια εδικά μου, δέκα ώς εγγιστα χιλιάδες δεκάρια. Σκεφθέντες δ' έκεί περί της εκστρατείας μας απεφασίσθη έκ συμφώνου δτι ό μεν Κυριακούλης με τους εδικούς του 230, τού έδωκα και έγώ 100 επίλεκτους εδικούς μου Καρυτινούς και τον ύπό τήν όδηγίαν μου Κρασάκην με τους 120 Γαστουναίους τό δλον 450, νά απέλθουν εις τήν Σπλάντζαν ή Φαναράκι του Σουλίου προς έπικουρίαν τών έκεί πολεμούντων αδελφών μας Σουλιωτών. Έδωκα δε προς τον Κρασάκην χίλια πεντακόσια γρόσια καί δύο χιλιάδες εις τους εδικούς μου προς έξοικονόμησιν τους έφωδίασα μ' αρκετά πολεμοεφόδια και παρευθύς άνεχώρησαν, και φθάσαντες έκεί έλαβον αμέσως μέρος εις τάς ακαταπαύστους έκείνας μάχας και πολεμήσαντες άρκετάς ημέρας άπτοήτως, έπεσε θύμα ό Κυριακούλης, εν μιά εξ αυτών ένδόξως πολεμήσας υπέρ της πατρίδος. Άλλά εις αυτήν τήν ιδίαν μάχην έφονεύθη πλησίον εις τον Κυριακούλην καί ό διαβόητος εκείνος Κιαχαγιάμπεης του Χουρσίτ πασιά, ό καταστρέψας τήν Άργολιδοκορινθίαν καί ελευθερωθείς μέ τά χαρέμια των Βεζυράδων. Έφονεύθηκαν καί άλλοι 16 στρατιώται του Κυριακούλη, αλλά από τούς εχθρούς έφονεύθηκαν υπέρ τούς τετρακόσιους. Καί τον μεν νεκρόν του Κυριακούλη τον μετέφερον εις τό Μισολλόγι καί τον ενταφίασαν μ' άπαρηγόρητον θρήνον των κατοίκων, ό δέ Κρασάκης καί οί στρατιώται μου μείναντες άνευ άρχηγού καί προστασίας άπέρασαν είς τήν Άγίαν Μαύραν καί μετά δύο μήνους μόλις έφθασαν είς τήν πατρίδα τους είς τήν πλέον άθλιεστέραν κατάστασιν. Ήμείς δέ μετά του Μαυροκορδάτου άπήλθομεν καί έτοποθετήθημεν πλησίον της λίμνης ονομαζόμενης Λάσπης όπου παρευρέθηκαν καί άπαντες οί πρόκριτοι καί καπεταναίοι της Άκαρνανοαιτωλίας καί συσκεφθέντες έκανονίσθη μέ ποίον τρόπον καί πόθεν νά ποριζόμεθα τάς τροφάς καί λοιπά αναγκαία καί ζώα διά τήν μετακόμισιν καί τήν τρίτην ήμέραν άπήλθομεν καί κατελάβομεν τάς θέσεις τοΰ Μακρυνόρους, Λαγκάδας καί Παλιοκούλις καί έτοποθετήθημεν καί συνήχθησαν έκεί οί καπεταναίοι Βαρνακιώτης, Γώγος, Κουταλίδας, 'Ισκος, Τζιόγκας, Δημοτσέλος, Βλαχόπουλος, Ράγκος, Στραταίοι, Μακρής καί τήν 7 Ιουνίου κατελάβομεν τό χωρίον Κομπότι, καί μετά δύο ημέρας ήλθε καί ό Μαυροκορδάτος μέ τον Καρατάσιον καί Γάτσον καί Γριβαίους καί συνεπληρώθη τό στρατόπεδόν μας μέ τούς τακτικούς Φιλέλληνας καί Κεφαλλήνας έπτά σχεδόν χιλιάδες."
[...]
Σώμα 2.οοο χιλ. ανδρών, υπό τον Μ. Μπότσαρην, 'Ισκον, Τσιόγκαν, Μακρήν, Καρατάσιον, Γάτσον, Βαρνακιώτην σπεύδει στην Πλάκα Σουλίου.
"Σκεπτόμενοι δέ άπεφασίσαμεν κοινή γνώμη νά καταλάβωμεν τό χωρίον Πέτα, άπέχον μίαν ώραν σχεδόν της 'Αρτας καί άλλο τόσον του Κομποτίου, διά νά όχυρωθώμεν έκεί. Άλλά τήν αυτήν ήμέραν έφθασαν έκτακτοι απεσταλμένοι άπό τό στρατόπεδον του Σουλίου ό είς κατόπιν το άλλου μέ γράμματα τών εκεί πολιορκούμενων Σουλιωτών προς τον Μάρκον Βότσαρην και λοιπούς αρχηγούς γράφοντες δτι επειδή και εύρίσκοντο στενώς πολιορκημένοι και υποφέρουν και σχεδόν κινδυνεύουν και δια να δοθή ένας αντιπερισπασμός εις τό έχθρικόν στρατόπεδον νά έλαφρώσουν και αυτοί όπωσούν, νά σταλώσιν δσον τό συντομώτερον τρεις χιλιάδες στρατεύματα υπό την διεύθυνσιν του Μάρκου όστις γνωρίζει τάς θέσεις έκείνας, νά καταλάβουν την Πλάκαν, θέσιν άπέχουσαν από τους πολιορκουμένους Σουλιώτας εξ περίπου ώρας μακράν, νά τους κτυπήσουν εκ συνθήματος, ίνα δυνηθούν νά τους διαλύσουν, ή νά ανοίξουν δρόμον βοηθούμενοι από αυτήν τήν έπικουρίαν, νά διασωθούν και αυτοί. Αμέσως λοιπόν έμποδίσθη ή εις Πέτα μετάθεσις του στρατοπέδου και απεφασίσθη δτι ό Βότσαρης, ό Ίσκος, ό Τσιόγκας, ό Μακρής, ό Καρατάσιος, ό Γάτσος, ό Βαρνακιώτης μέ δύο περίπου χιλιάδας στρατόν νά υπάγουν. Και άνεχώρησαν αυθημερόν μετά τήν δύσιν τοΰ ηλίου και τρέξαντες δλην έκείνην τήν νύκτα έφθασαν εκεί τήν πρωΐαν μετά τήν άνατολήν του ηλίου κεκοπιακότες εις τήν θέσιν της Πλάκας και ώχυρώθηκαν.
Μάχη Της Πλάκας. Η διά των Ξιφών Έξοδος.
Σύμπυξη των μαχητών στο Κομπότι.
Τήν αυτήν στιγμήν εδόθη ή είδησις εις τό όθωμανικόν στρατόπεδον, δτι ελληνικά στρατεύματα κατέλαβον τήν Πλάκαν και άφήσαντες τήν άνάλογον φρουράν κατά των Σουλιωτών έξεκίνησαν τήν επαύριον επτά περίπου χιλιάδες Όθωμανοί κατά των εις τήν Πλάκαν όχυρωθέντων και τους έπολιόρκησαν. Άλλά μή προφθάσαντες οί Έλληνες νά κάμουν δυνατά όχυρώματα μή προβλέψαντες εισέτι ουδέ τροφάς ουδέ νερόν ουδέ αρκετά πολεμοεφόδια έχοντες, άντέστησαν μ' δλα ταύτα τήν ήμέραν έκείνην και πολεμήσαντες άμυντικώς και γενναίως, άλλά τήν έπιούσαν έφθασαν και άλλα επικουρικά εχθρικά στρατεύματα και τους έστενοχώρησαν πανταχόθεν, ώστε άφού υπέφεραν τήν ήμέραν έκείνην δλην πολεμούντες καί πολεμούμενοι και μή δυνάμενοι πλέον νά άνθέξουν, άπεφάσισαν να υποχωρήσουν μετά την δύσιν του ηλίου εις τό σκότος από έν μέρος ολίγον κρημνώδες, δπου ήτον όλιγωτέρα ή δύναμις του έχθρού συγκεντρωμένη, νά διασχίσουν αυτήν να διασωθούν ωφελούμενοι και άπό τό σκότος• και ούτως ήκολούθησαν και αίφνης έπεσον κατ' αυτής με τά ξίφη εις τάς χείρας και πολεμήσαντες άπελπισμένως, έξήλθον αβλαβείς και τρέχοντες δλην τήν νύκταν έφθασαν τήν έπιούσαν εις τό Κομπότι, δπου ώς τότε έστρατοπεδεύαμεν. Έφονεύθηκαν εις τήν μάχην έκείνην τής Πλάκας ό αδελφός του Γάτσου και επτά στρατιώται, έπληγώθηκαν και 18 οίτινες διεσώθηκαν. Άλλά τήν μάχην αυτήν τήν έπλήρωσαν οί Τούρκοι ακριβά καθότι ένίκησαν μεν διά τάς άνω ρηθείσας αιτίας, άλλ' έφονεύθηκαν υπέρ τούς διακόσιους, και άλλοι τόσοι ίσως έπληγώθηκαν. Καί ούτως υπέστρεψαν πάλιν εις τήν κατά των Σουλιωτών πολιορκίαν.
Κατανομή και οργάνωση θέσεων Μάχης.
Τοποθετηθέντων δέ ημών εις τό Κομπότι, ώς είρηται, διενείμαμεν τάς θέσεις ποίαν νά καθέξη έκαστον σώμα καί περιστάσεως δοθείσης, έάν έλθουν οί εχθροί νά μάς πολεμήσουν, με ποίον τρόπον νά δίδη βοήθειαν τό έν σώμα εις τό άλλο. Έγώ μετά του Βαρνακιώτου (ό οποίος ύπεβλέπετο καί κατετρέχετο άπό τον Μαυροκορδάτον, επειδή ήτον άνθρωπος νοήμων, φρόνιμος καί δεν ήκολούθει τυφλοίς όμμασιν εις τάς θελήσεις του) κατελάβομεν τήν έκκλησίαν του Αγίου Γεωργίου, ή οποία είχε μικρόν τι περιτείχισμα καί εις τής οποίας τήν στέγην έκάμαμεν καί εις τά τέσσαρα μέρη ταμπούρια μέ τά κεραμίδια, ώχυρώσαμεν καί τό κωδωνοστάσιον εις τήν μέσην καί επάνω εις τήν καμπάναν καί έβάλαμεν είκοσι στρατιώτας, ώστε αυτά τά δύο υψηλά όχυρώματα έφύλαττον καί υπερασπίζοντο τό ήμισυν του χωρίου εκείνου. Έθέσαμεν καί εκατόν στρατιώτας εις τήν έρειπιωμένην μονήν τής Ευαγγελιστρίας άνωθεν του χωρίου, ώς θέσιν όχυράν. Ό Γιατράκος καί ό Βλαχόπουλος και άλλοι καπεταναραίοι κατέλαβον τρεις πύργους καί τινας δυνατάς οικίας εις τό επάνω μέρος του χωρίου. Ό Μαυροκορδάτος μέ τον Βότσαρην, Γριβαίους, Τσιόγκαν, Δημοτσέλιον καί άλλους μέ τό τακτικόν, τούς Φιλέλληνας, καί Κεφαλλήνας κατέλαβον την συνοικίαν (μαχαλάν) του Χαβέλα δλην καί ώχυρώθηκαν άπαντες καλώς, ώστε έν περιπτώσει αποκλεισμού νά πολεμήσωμεν άμυντικώς.
Τα υπό τον Στρατηγόν Δεληγιάννην Πελοποννησιακά Στρατεύματα
αμιλλώμενα εις ανδρείαν εκείνα των Ρουμελιωτών , τρέπουν εις φυγήν,
τας υπερτέρας δυνάμεις των εχθρών.
Εις την ΄Αρταν ήτον τότε ό Κιοταχής, ό Όμέρ Βρυώνης καί ό Αχμέτ πασιας Πλιάσιας μέ έπέκεινα των οκτώ χιλιάδων καί δύο χιλιάδας ή φρουρά' καί μαθόντες δτι εις τό Κομπότι έτοποθετήθησαν ελληνικά στρατεύματα δύο ώς έγγιστα ώρας άπέχον της 'Αρτας απεφάσισαν καί έκαμαν μιαν έπιδρομήν νά δοκιμάσουν καί τάς έδικάς των δυνάμεις καί τάς έδικάς μας καί εις τάς 7 Ιουνίου, άμα έφθάσαμεν έκεί, έξήλθον υπέρ τάς τρεις χιλιάδας εξ αυτών οί 1.000 ιππείς, καί φθάσαντες αντίκρυ του χωρίου διηρέθησαν εις δύο σώματα, οί μέν ιππείς νά κάμουν την άπόπειραν από τό μέρος του πεδίου, οί δέ πεζοί εις την δεξιάν πλευράν. Βλέποντες ήμείς τό κίνημα τούτο έξήλθομεν άπαντες έκ των όχυρωμάτων μη καταδεχθέντες νά πολεμήσωμεν άμυντικώς• έβαλεν αμέσως εκείνος ό ατρόμητος συνταγματάρχης Δάνιαν εις γραμμήν δλον τον τακτικόν στρατόν εις τό πεδίον αντίκρυ του ίππικού καί αμέσως διέταξε προσβολήν καί τούς έκτύπησε κατά μέτωπον, την αυτήν δέ στιγμήν, διετάξαμεν καί ήμείς προσβολήν καί τούς έκτυπήσαμεν συγχρόνως άπ' δλα τά μέρη μέ μεγάλον ένθουσιασμόν καί φιλοτιμίαν καί μετά δίωρον άντίστασιν τούς έτρέψαμεν εις φυγήν. Οί σημαιοφόροι καί καπεταναίοι μας άμιλλώντο μέ τούς τών Ρουμελιωτών, ποίος νά φανή άτρομητότερος τών άλλων καί προς καύχημα μου τό λέγω δτι δλον τό στρατιωτικόν μου σώμα έφιλοτιμήθη εις τοιούτον βαθμόν, ώστε προέτρεχον οί σημαιοφόροι μου καί οί καπεταναίοι μου υπέρ τά εκατόν βήματα εμπρός από τούς των Ρουμελιωτών. Ιδίως δε διεκρίθησαν δια τον άτρόμητον τρόπον τους ό έκ Λαγκαδιών καπετάνιος μου Δημητράκης Δημητρακόπουλος νυν μεγαλέμπορος εν Κωνσταντινουπόλει καί ό σημαιοφόρος Γεωργάκης Ρόγας καί αυτός Λαγκαδινός, ώστε κατεδίωκον τους Τούρκους ιππείς εις τό πεδίον πλέον της μιάς ώρας καί ούτως άπήλθον εις την 'Αρταν.
Απώλειες Λάφυρα
Έφονεύθηκαν έκ των Τούρκων υπέρ τούς έβδομήκοντα καί ό εξ 'Αρτης διάσημος Όθωμανός Νουρεντίνμπεης λεγόμενος, νέος εικοσιπενταετής του οποίου την κεφαλήν καί τον λαμπρόν ίππον μέ σέλαν καί ράκτια ασημένια τα επήραν οί είρημένοι εδικοί μου, τούς οποίους διέταξα καί τα υπήγον εις τον Μαυροκορδάτον, ώς διευθυντήν του στρατοπέδου, προς παράδειγμα τής πειθαρχίας καί ευταξίας• καί δια μεν την κεφαλήν τούς έδωκε πέντε χρυσούς Μαχμουτγιέδες, ήδη γρόσια 250, δια δε τον ίππον μέ τήν ίπποσκευήν του χίλια οκτακόσια γρόσια κατ' έκτίμησιν, τον όποιον ήγόρασεν ό Βλαχόπουλος. Έφονεύθηκαν δε καί δύο άλλοι επίσημοι Τούρκοι' έκ δέ τών εδικών μας Πελοποννησίων δύο έφονεύθηκαν καί τέσσαρες έπληγώθηκαν καί άλλοι τόσοι Ρουμελιώται.
Οι 'Ελληνες Νικούν τις υπέρτερες Εχθρικές Δυνάμεις.
Υποχρεώνουν τους Πασάδες να κλειστούν στην 'Αρτα.
Έπιστρέψαντες καί οί έκ Πλάκας αποχωρήσαντες οπλαρχηγοί περί τα τέλη Ιουνίου καί συσκεφθέντες μέ ποίον τρόπον ήδυνόμεθα καί τον έχθρόν να έκφοβίσωμεν καί να βλάψωμεν καί τήν Άκαρνανίαν καί τάς λοιπάς επαρχίας να έμψυχώσωμεν εις τον αγώνα καί εις τούς πάσχοντας αδελφούς μας Σουλιώτας νά δώσωμεν παρηγορίαν καί βοήθειαν, μάς ειδοποιούν αίφνης αί σκοπιαί δτι από τήν Άρταν γίνεται μεγάλον κίνημα έχθρικόν καθ' ημών καί δτι ή εμπροσθοφυλακή καί μέρος ιππικού πλησιάζει είς τό Κομπότι. Ήτοιμάσθημεν λοιπόν έν άκαρεί προς άντιπαρατάξιν, καί οί μεν έγνωμοδότουν νά δεχθώμεν τήν μάχην εντός τών όχυρωμάτων μας άμυντικώς, οί δέ νά έξέλθωμεν του χωρίου νά τούς πολεμήσωμεν εις τό πεδίον, καί διχογνωμίας επικρατούσης εισέτι, ό εχθρός έπλησίαζε. Δια νά μην φανώμεν δειλότεροι από την πρώτην μάχην καί υποθέσουν οί εχθροί ότι ή ήττα της Πλάκας μάς έτρόμαξεν, άπεφασίσαμεν οι περισσότεροι φιλοτιμούμενοι νά έξέλθωμεν δλοι καί νά προλάβωμεν νά πολεμήσωμεν έπιθετικώς• καί αμέσως έξήλθομεν εις τό άκρον του χωρίου καί εκεί συνεπλάκημεν μετά της εμπροσθοφυλακής του έχθρού, εύρομεν δέ μεγάλην καί δυνατήν άντίστασιν καί συγχρόνως έφθασε καί τό κέντρον καί κατόπιν ή οπισθοφυλακή καί ή μάχη στιγμή τή στιγμή άπεκαθίστατο έτι σοβαρωτέρα καί κανέν έκ των διαμαχομένων μερών δεν ύπεχωρούσε, άλλά μετά τεσσάρων ωρών έπιμονήν, τό κέντρον εις τό όποίον ήτον τό τακτικόν, οί Φιλέλληνες καί οί Κεφαλλήνες, διέταξεν προσβολήν καί συγχρόνως έφοδον. Τότε οί δύο εκείνοι ένδοξοι συνταγματάρχαι Δάνιαν καί Ταρέλλας ώρμησαν κατά τού ίππικού τού έχθρού καί εν άκαρεί τό έτρεψαν διά τής λόγχης εις φυγήν. Τούτο βλέποντες οί άτακτοι έφωνάξαμεν έν μια φωνή άπαντες οί οπλαρχηγοί τρέχοντες ξιφήρεις. Επάνω τους, μωρέ! τί τούς φυλάτε τούς μουρτάτας! Τούς έπήραμεν! καί έν ταύτω ώρμησαν άπαντες οί στρατιώται μεθ' ημών άπ' όλα τά μέρη καί τούς έτρέψαμεν εις τοιαύτην φυγήν, ώστε έτρεχον προς τήν Αρταν, ποίος νά σώση τον εαυτόν του, ημείς δέ τούς κατεδιώξαμεν έως πλησίον εις τον ποταμόν τής 'Αρτας μίαν και ήμισείαν ώραν σχεδόν, καί εισήλθον απελπισμένοι διά τήν άποτυχίαν τους. Κατά τάς πληροφορίας τάς οποίας έλάβομεν από τον Γώγον καί από άλλους Χριστιανούς έλθόντας από τήν 'Αρταν έφονεύθηκαν εις τήν μάχην έκείνην υπέρ τούς 150 καί περισσότεροι τούτων έπληγώθηκαν, έκ δέ τών Ελλήνων έφονεύθηκαν 3 τακτικοί, 1 Φιλέλλην, δύο Κεφαλλήνες, 5 Ρουμελιώται, 4 εδικοί μου, τρεις του Γιατράκου, τό όλον 18, και 20 ώς έγγιστα έπληγώθησαν, έφονεύθη και είς αξιωματικός, ακόλουθος του τακτικού στρατού, Σιαχίνης λεγόμενος, όστις έπασχε προ πολλού από ύποκόνδριαν και έτρεχεν εμπρός άπό δλους κατά των Τούρκων χωρίς νά αισθάνεσαι που υπάγει. Και ούτως έκερδίσαμεν και την νίκην έκείνην.
Ο Στρατηγός του 1821, Κανέλλος Δεληγιάννης, Διαψεύδει
Παραχαρακτικές Ιστορικές Ψευδολογίες Ιστοριογράφου.
Προσπαθούντες παντοιοτρόποως τινές των λεγομένων ιστοριογράφων νά παραμορφώσουν, ώς και αυτά τά ίδια πράγματα και τάς άποδεδειγμένας αληθείας με πλάσματα ανύπαρκτα της φαντασίας των ένεκα τοϋ αδυσώπητου προς ήμας πάθους των νά δυνηθούν νά μάς ενταφιάσουν εις την Ίστορίαν της πατρίδος, υποπίπτουν οί ίδιοι εις τον άνόσιον λάκκον του δόλου και του ψεύδους, τον όποίον σκάπτουν καθ' ημών, και λέγουν δτι, όταν οί Τούρκοι ήλθον εις τό Κομπότι την δευτέραν φοράν νά μάς πολεμήσουν, τέλη Ιουνίου, ό Γενναίος Κολοκοτρώνης, οι Γριβαίοι και άλλοι κατείχον την θέσιν του χωρίου Πέτα και άμα ήκουσαν τον κρότον των τουφεκιών παραλαβόντες και τους στρατιώτας του Γιατράκου, έτρεξαν εις βοήθειάν μας, και άντικρούσαντες τους Τούρκους τους έτρεψαν εις φυγήν και τους κατεξίωξαν μέ πολλήν βλάβην τους, και ότι έφονεύθη και είς αξιωματικός του Γενναίου, και ότι ό Ράγκος και ό Γρίβας άπήλθον εις την Λαγκάδαν, ό δε Γενναίος υπέστρεψεν εις του Πέτα και έκεί έλαβε διαταγήν άπό τον πατέρα του νά έπιστρέψη εις την Πελοπόνησον κτλ. κτλ.
Άναιδεστέραν και μοχθηροτέραν παραμόρφωσιν της αληθείας δεν ήδύνατο νά γράψη όχι μυθιστόρημα, άλλ' ούδ' αύτη ή Χαλιμά. Ό Γενναίος άνεχώρησεν άπό τό Μακρυνόρος μετά τάς αρχάς Μαΐου και έφθασε εις τάς Πάτρας μέ τά μουλάρια του. Ήμείς άνεχωρήσαμεν εκείθεν μετά του Μαυροκορδάτου και λοιπών, ώς είρηται, εις τάς 18 καν 19 Ιδίου και ύπαντήθημεν και όδόν. Αυτός κάτω από τό Μακρυνόρος δεν έπάτησεν ούδ' εν βήμα και μήτε τό Κομπότι γνωρίζει που κείται μήτε του Πέτα. Πώς μετά ένα και ήμισυν μήνα ευρέθη ώς εκ θαύματος εις του Πέτα και εις τό Κομπότι; Τούτο είναι άκατανόητον! Έγώ προκαλώ τον ίδιον Γενναίον, ώς τίμιον άνθρωπον, νά όμολογήση αν ύπήγε ποτέ εις τό Κομπότι και εις του Πέτα και άν ευρέθη εις τάς τότε μάχας και άν εις αύτάς έλαβε μέρος, ή άν είδε Τούρκον μέ τά ομμάτια του εις τήν διάρκειαν τής εις τό Μακρυνόρος διαμονής του. Επίσης προκαλώ και τούς Γριβαίους νά ομολογήσουν εάν ήτον μαζί μέ τον Γενναίον εις του Πέτα και άν ήλθον μαζί και συνεπολέμησαν εις τό Κομπότι. Επίσης προκαλώ και όλους τούς επιζώντας καπεταναραίους να ομολογήσουν γυμνήν τήν άλήθειαν και άν ό Γενναίος ευρέθη εις αύτάς τάς μάχας και συνεπολεμήσαμεν.
Δεν αίσχύνονται αυτοί οι άνθρωποι νά γράφουν διά τών άθλιεστάτων οργάνων τους τοιαύτα όνειροπολήματα ώς ίστορίαν τοιούτου έθνους και νά τά άναγινώσκουν και νά τά πιστεύσουν και οί ίδιοι και νά έναμβρύνωνται διά πράγματα, τά όποία ούτε καν έσυλλογίσθηκαν; Είναι άξιοι οίκτου, καθότι κατήντησαν μοχθηρότατοι!
Λέγουν επίσης ότι εις τό Κομπότι έμειναν οί Μισολογγίται, Άνατολικώται τίνες άπό τό σώμα του Μακρή και οί στρατιώται του Κανέλλου Δεληγιάννη και άλλοι εως 700. Και ακολούθως λέγουν πάλιν, ότι τό σώμα του Δεληγιάννη εις τό δάσος τής Λαγκάδας όμού μέ τον Μαυροκορδάτον αποσυρθέντος [και] έδιοικείτο υπό τών ανωτέρων αξιωματικών, του Πετροπούλου, Καραμεραίων και άλλων, αλλά δι' έμέ δεν λέγουν, πού ήμην! Αν λοιπόν οί στρατιώται μου ήτον εις τό Κομπότι, κατ' ορθόν λόγον έπρεπε νά ήμουν και έγώ εκεί, καθότι είχον επτακόσιους σχεδόν στρατιώτας, και οί στρατιώται άνευ του άρχηγού των δέν έμβαιναν είς τόν πόλεμον μέ τους μπουλουξήδες, και μάλιστα εις ξένον και άγνώριστον τόπον.
Λέγουν εισέτι δτι εις τό Κομπότι έμειναν διακόσιοι από τ' άλλα σώματα. 'Αρα έπρεπε νά είναι περισσότεροι των χιλίων! 'Αν οι στρατιώται μου ήτον είς τό δάσος της Λαγκάδας, ενώ τότε δέν λέγουν που ήμην! 'Ωστε εξάγεται κατ' αυτούς, ότι ήμην είς την Λαγκάδαν, άλλ' εκεί τί ήδύνατο νά κάμη εν σώμα έκ χιλίων έμπειροπολέμων μαχητών; 'Οσοι γνωρίζουν γραμματικήν και λογικήν και έχουν όπωσούν ίδέαν της ελληνικής διαλέκτου, βεβαίως δέν είναι δυνατόν νά εννοήσουν αυτήν τήν άσύρραπτον και άσυνάρτητον ίστορίαν! Πώς λοιπόν δύνανται νά εννοήσουν αυτό καί νά τό εξηγήσουν; Έάν ήτον είς τό Κομπότι, δέν ήτον δυνατόν νά ήτο αποσυρμένος καί είς τό δάσος της Λαγκάδας. Άν διωκείτο τό σώμα από τόν Πετρακόπουλον καί Καραμεραίους, δέν λέγει καν δι' έμέ που εύρισκόμην τότε;
Αναίσχυντοι συκοφάνται! Ό Πετρακόπουλος δέν μέ ήκολούθησε μήτε είς έκείνην τήν έκστρατείαν, μήτε είς την δευτέραν κατά τόν Νοέμβριον είς τό Μισολόγγι, καθότι ήτον ποτισμένος τό δηλητήριον του Γοβέρνου μιλιτάρε, μήτε τόν έμπιστευόμην νά τόν έχω μαζί μου άλλά τόν είχον άποβεβλημένον, καθώς τούτο τό γνωρίζει όλη ή επαρχία της Καρύταινας, καί ουδέποτε έδιοίκησεν αυτός σώμα στρατιωτικόν, άλλά τόν είχον μικρόν καπετανίσκον, καί καλυτέρους καί άξιωτέρους από αυτόν είχον άλλους τριάντα. Τους Καραμεραίους, τρεις αδελφούς, τους είχον ύπηρέτας μου υπομισθίους, ώς σωματοφύλακας, επειδή αυτοί δέν είχον ουδέ πατρίδα ούτε στρατιώτας ουτε βαθμόν τινα. Αξιωματικούς είχον τόν Μικέλην, τόν Κίντζιον, τόν Παπασταθούλην, τόν Δ. Δημητρακόπουλον, τόν Γ. Σπηλιόπουλον, τόν Π. Μπαλτήν, τόν Κανέλλον Νικήταν, τόν Καλότυχον, Λαγκαδινούς. Έπειτα καί τόν Τσιακαλογιάννην, άπό δέ τήν άλλην έπαρχίαν είχον τον Χρίστον του Στασινού, τον Γ. Στασινουλόπουλον, τον Γριβαγιάννην, τον Κοκοσούλην, τον Καπογιάννην, τον Μπράμον, τους δύο Καραλήδες, τον Άποσκίτην, τον Σοφιανόν Κορομάντζον, τον Θεοδωράκην Άσημακόπουλον, τον Σουλιμιώτην, τον Χρίστον Βαχλιώτην, τον Παπαπετρόπουλον, τον Δήμον Κερπινιώτην, τον Σκουριασμένον, τον Χρίστον Παναγούλιαν καί τινας άλλους τοιούτους. Και δσον προσπαθήσετε να παραμορφώσετε τήν άλήθειαν δια να στολισθήτε με ξένα καλλωπίσματα, να μολύνετε και να κιβδηλώσετε τήν άθάνατον ίστορίαν δεν θέλει δυνηθήτε καί κτίζετε επί της άμμου, έξιστορούντες τοιαύτα ληρήματα δια να προσβάλλετε (καθώς φαντάζεσθε) τήν υπόληψιν τών θεμελιωτών της Ελληνικής Παλιγγενεσίας, τών ευεργετών σας, καθότι όλοι οί Έλληνες σας γνωρίζουν, όποιοι είσθε προ τής Επαναστάσεως καί όποιοι κατηντήσατε ήδη δι' αυτών τών αισχρών καί άνοσίων μέσων, καί αί μυθολογίαι τών τυφλών οργάνων σας δεν είναι έπιδεκτικαί ουδεμιάς ανασκευής.
Τήν έπιούσαν δέ τής δευτέρας μάχης του Κομποτίου συνήχθημεν άπαντες οί οπλαρχηγοί εις τήν οίκίαν του Μαυροκορδάτου καί σκέψεως πολλής καί συζητήσεως γενομένης, άν πρέπει να μένωμεν έκεί ώχυρωμένοι δια πάσαν προσβολήν τού έχθρού ή νά άπέλθωμεν νά καταλάβωμεν τό χωρίον Πέτα, ένεκρίδη [δέ] δια τών περισσοτέρων οπλαρχηγών Ρουμελιωτών, εύλογον νά άπέλθη εις τήν ΄Αρταν ό Γώγος (ό όποίος ήτο προσκυνημένος με τό λεγόμενον καπάκι δήθεν καί ότι είχεν υποταγήν) νά ανταμώση τους έκεί φίλους του, νά έμπορέση μ' δσους τρόπους δυνηθή νά μάθη τούς σκοπούς καί τό σχέδιον διά τό καθ' ημών κίνημα τών Τούρκων καί άν υποπτεύωνται, δτι εμείς σκοπεύομεν νά καταλάβωμεν τού Πέτα καί τά λοιπά."
Μαυροκορδάτος-Κατάληψη Πέτα-Φρουρά.
Ρόλος Μαυροκορδάτου-Θέσεις Πολέμου.
"Υπήγε λοιπόν καί τήν επαύριον έπιστρέψας μάς είπεν δτι οί Τούρκοι είναι πεφοβισμένοι και αδύνατοι και δτι ή περίστασις είναι αρμοδία νά καταλάβωμεν τοΰ Πέτα και ότι εις την ΄'Αρταν είναι έως τέσσαρες χιλιάδες Τούρκοι αδύνατοι.
Αυτά είπε παρόντων ημών. Τί δε ώμίλησε μετά του φίλου του Μαυροκορδάτου και μετά των άλλων Ρουμελιωτών, δεν έμάθαμεν, άλλ' απεφασίσθη κατ' έπίμονον άπαίτησιν του Μαυροκορδάτου νά καταλάβωμεν του Πέτα. Και τούτο εικάζεται διά δύο λόγους: Νά καταστραφώμεν όλοι έκεί, νά κάμη αυτός νέα δημιουργήματα εδικά του, ή νά άποτύχωμεν απόντος αύτού, νά άποδοθή εις ημάς άνικανότης και άνανδρία, διά νά έχη δικαιολογημένας αιτίας νά μάς έξευτελίση καθώς έκαμε τον Βαρνακιώτην, τον Καραϊσκάκην και τόσους άλλους, διά τους μέλλοντας σκοπούς της όσποδαρίας του. Διά νά μήν γίνωμεν λοιπόν πρωταίτιοι διχονοιών και διαιρέσεων εις έκείνας τάς άπελπιστικάς περιστάσεις και καταστραφή ή πατρίς, άπεφασίσαμεν μετά του Γιατράκου νά άπέλθωμεν. Κατώρθωσε δέ διά του Μάρκου Βότσαρη, Ανδρέα 'Ισκου και άλλων νά παραδεχθώμεν οτι ό μεν Μαυροκορδάτος ώς πολιτικός διευθυντής νά άπέλθη εις τά κάτω μέρη του Μακρυνόρους, νά διαμένη εκεί δήθεν διά νά προβλέπη διά τάς τροφάς, πολεμοεφόδια και επικουρικά σώματα (αν προφθάσουν από τάς επαρχίας) νά μας τά διευθύνη αμέσως. Του έδιορίσαμεν δέ κατ' αίτησίν του διά φρουράν τους πέντε αδελφούς Γριβαίους μέ 50 στρατιώτας, ώς έκτελεστικήν δύναμιν διά τ' ανωτέρω αναγκαία του στρατοπέδου. Έδιορίσαμεν δέ και διακόσιους έπέκεινα Αιτωλούς και άλλους νά μένουν φρουρά εις τό Κομπότι, νά κατέχουν τάς όχυράς έκείνας θέσεις τής Ευαγγελιστρίας, του Αγίου Γεωργίου καί άλλας, νά είναι έν τω μέσω μίαν ώραν απέχοντες του σταθμού του Μαυροκορδάτου καί μίαν από το Πέτα, δι' δλας αύτάς τάς ευκολίας καί έν περιπτώσει αποτυχίας να έχωμεν εν όχυρωμένον καταφύγιον ή και έπικουρίαν μικρά τινά χρείας τυχούσης.
Φθάσαντες εις του Πέτα έμοιράσαμεν τάς θέσεις δια νά όχυρώση έκαστος τήν έδικήν του. Και τό μέν τακτικόν, οι Φιλέλληνες, οί Κεφαλλήνες, ό Γιατράκος, ό Τζιόγκας και ό Γάτσος κατέλαβον τό μέτωπον, θέσαντες και τα πυροβόλα (κανόνια), έκαμαν εκ του προχείρου μικράν τινα τάφρον και τά άναγκαιούντα όχυρώματα. Κατόπιν τούτων κατέλαβον τήν θέσιν ό Μάρκος, ό Γώγος, ό Ράγκος, ό Κουτελίδας, ό Βλαχόπουλος και ό Ανδρέας 'Ισκος. Κατόπιν αυτών, έγώ, ό Βαρνακιώτης και οί Στραταίοι, εκεί έστησα και μίαν μεγάλην σκηνήν μου (τό τσαντήρι) τό όπισθεν δε μέρος ό Μακρής, ό Καρατάσιος και ό Δημοτσέλιος. Έσύγκειτο δέ τό όλον του στρατοπέδου μας μόλις τέσσαρες χιλιάδες.
'Αφιξη στην 'Αρτα 10.000 χιλ. ανδρών.
Συνταγματάρχης Δάνιαν.
Τήν πρωΐαν βλέποντες οί Τούρκοι τάς έλληνικάς σημαίας κυματίζουσας εις του Πέτα και μίαν μεγάλην σκηνήν, έμειναν εμβρόντητοι και αμέσως έστειλαν προς τον στρατάρχην του Σουλίου τατοραίους [και] γράφοντες προς αυτόν δτι νά προφθάση άρκετήν βοήθειαν, διότι οί άποστάται γκιαούρηδες έπλησίασαν άπτοήτως εις τήν 'Αρταν μέ τακτικόν στρατόν και κανόνια. Αμέσως λοιπόν διέταξε και έξεκίνησεν εκεί δέκα χιλιάδες έμπειροπόλεμος στρατός μέ τους άξιωτέρους αρχηγούς και τήν τρίτην ήμέραν έφθασαν εις τήν 'Αρταν.
Άλλά πρότινων ήμερών είχεν εξέλθει από τό Κομπότι ό ατρόμητος εκείνος συνταγματάρχης Δάνιαν μέ τό τακτικόν, τους Φιλέλληνας και Κεφαλλήνας και περιεπλανάτο εις τά διάφορα μέρη της 'Αρτας, φθάσας και έως τά Πέντε Πηγάδια διά νά έπιτύχη Τούρκους νά τους κτυπήση, άλλά δεν επέτυχε. Μή ευρών δέ ουδέ ανθρώπους ουδέ τροφήν και μή γνωρίζων τάς θέσεις έκείνας άνευ οδηγών, έπέστρεψεν εις τό Κομπότι, άλλ' αυτό τό τόλμημα ίδόντες οί Τούρκοι κατεταράχθησαν.
Είναι δε άδιαφιλονείκητος αλήθεια, οτι τοιούτος άνδρας, φιλοκίνδυνος, ατρόμητος και πολεμικός δεν ήλθε άλλος ωσάν αυτός, άφ' δσους ξένους Φιλέλληνας ήλθον εις τήν Ελλάδα.
Εχθρική Δύναμη 12.000 χιλ. ανδρών εναντίον του Πέτα.
Δράση 500 πεζών επίλεκτων Αλβανών.
Κατά τάς 4 Ιουλίου τήν πρωΐαν έξήλθον της 'Αρτας υπέρ τάς δώδεκα χιλιάδας (αί δύο εξ αυτών ιππείς) κατά τήν διαβεβαίωσιν του Γώγου, και διηυθύνοντο καθ' ημών. Άπέρασαν τον ποταμόν και ήλθον πλησίον του Πέτα εις τό πεδίον, δπου διέμειναν ήμισείαν σχεδόν ώραν και έκεί έκαμαν τό σχέδιον της μάχης φαίνεται, και άφού έκαμαν μίαν δέησιν και ευθύς τό κίνημα και τό ήμισυν πεζικόν και τό ήμισυν ίππικόν ελαβον τήν διεύθυνσιν του κέντρου κατά μέτωπον του στρατοπέδου μας, οι δ' άλλοι, μέρος έλαβεν τήν άνατολικομεσημβρινήν πλευράν και οί λοιποί εις τά οπίσθια προς τό όρος. Προς τό δυτικοβόρειον μέρος του Πέτα υπάρχει ενας βαθύς φάραγξ επισκιασμένος μέ πυκνόν δάσος, όνομαζόμενον Μετεπιού (καθόσον ενθυμούμαι), εκείθεν, φαίνεται, έδιορίσθηκαν και διευθύνθησαν έν αγνοία ημών υπέρ τούς 500 πεζοί επίλεκτοι Αλβανοί.
Γενική κατά του Πέτα επίθεση. Γενική
Συμπλοκή.Η δράση των Αλβανών.
Φιλέλληνες-Τακτικό
Άφού έπλησίασαν εις τά όχυρώματά μας οί εχθροί, ώρμησαν κατά τό τουρκικόν σύστημα (γιουρούσι) εις τό έμπροσθεν δπου ήτον τό τακτικόν, ως άνω είρηται, απήντησαν άκατάπαυστον πύρ και άπαραδειγμάτιστον άντίστασιν. Επίσης ώρμησαν και κατά τών λοιπών όχυρωμάτων μας και εύρον άπό δλα τήν αυτήν καρτερίαν. Άπό τον κρότον τών κανονίων, άπό τον άκατάπαυστον τουφεκοβολισμόν, άπό τάς κραυγάς τών στρατιωτών έξ αμφοτέρων τών μερών, άπό τούς καπνούς και τον κονιορ[κ]τόν κανένας δεν έβλεπε τί έγίνετο είς τά διάφορα μέρη και όχυρώματα. Ή άντίκρουσις έγίνετο γενναία και ατρόμητος έξ αμφοτέρων τών μερών και μετά δίωρον μάχην ή νίκη έφαίνετο άμφιρρεπής. Άλλά τούς καπνούς και τον κονιορ[κ]τόν τά έρριπτεν ό άνεμος καθ' ημών, τό όποίον έξηγείτο άπό διαφόρους ώς απαίσιος οιωνός δι' ήμάς. Αίφνης λοιπόν και παρά πάσαν προσδοκίαν έπαρουσιάσθηκαν εις τό μέσον των όχυρωμάτων μας, εις την θέσιν έκείνην την οποίαν κατείχεν ό Γώγος, ό Βλαχόπουλος, Ράγκος, Κουταλίδας και ό 'Ίσκος δέν διέσχισαν τό στρατόπεδόν μας εις την μέσην οι 500 εκείνοι Αλβανοί, δια του ρεύματος εκείνου από μονοπάτι, τό όποίον φαίνεται έγνώριζον ή όδηγήθησαν. Έστησαν 6 σημαίας και πυροβολήσαντες τούς Έλληνας έφώναξαν αμέσως: Τούς έπήραμεν τούς Γκιαούρηδες! Και άνευ ουδεμιάς αντιστάσεως διεσκορπίσθησαν οί άνω ειρημένοι οπλαρχηγοί και έτράπησαν εις άτακτον φυγήν. Τούτο ίδόντες οί άλλοι Τούρκοι εν μια μεγάλη ορμή έπέπεσαν με τά μούτρα και είσήλθον εντός των ελληνικών όχυρωμάτων και περιεπλέχθημεν τά δύο στρατεύματα εις τοιούτον βαθμόν, ώστε δέν έδιεκρίνετο πλέον ποίος ήτον Έλλην και ποίος Τούρκος καθότι είχομεν τά αυτά ενδύματα. Άλλ' όλη ή προσοχή τους ένέπεσεν εις τό τακτικόν και είς τούς Φιλέλληνας και απήντησαν τοιαύτην και τοσαύτην άντίστασιν άπαραδειγμάτιστον, ώστε και οί ίδιοι Τούρκοι έμειναν μέ μεγάλην φρίκην και τούς έπήνουν έπειτα. Πολεμήσαντες δέ μίαν σχεδόν ώραν μέ τάς λόγχας, μέ τά ξίφη και τελευταίον διά τών χειρών, έπεσαν ένδόξως μαχόμενοι μέ απείρους πληγάς υπέρ της Ελλάδος, άφήσαντες άνεξαλείπτους ευγνωμοσύνης χαρακτήρας, έγκεχαραγμένους εις τάς καρδίας τών γνησίων Ελλήνων, περιπλέον δέ τά ονόματα αυτών τών μοναδικών και ενδόξων ανδρών Δάνιαν και Ταρέλλα.
Διεσώθηκαν έκ του τακτικού στρατού 36, έκ τών Φιλελλήνων 13, έκ τών Κεφαλλήνων 22, άλλ' ουδείς έκαταδέχθη έξ αυτών νά πέση αιχμάλωτος• και 600, ώς έγγιστα, έπεσαν θύματα υπέρ της τιμής των και της πατρίδος. Έπληγώθη δέ και ό στρατηγός Νόρμαν, άλλ' αμέσως απεσύρθη.
Τραυματίας Αξιωματικός-Μαυροκορδάτος
Έφονεύθηκαν έξ δλων τών Ρουμελιωτικών σωμάτων υπέρ τούς 30, και είκοσι έπληγώθηκαν, άπό του Γιατράκου έφονεύθηκαν επτά καί από τούς εδικούς μου δώδεκα, καί τίνες έπληγώθηκαν, έξ ών ένας μπουλουκτσής μου Λαγκαδινός Κανέλλος του Νικήτα λεγόμενος, ό οποίος μονομαχήσας μ' ενα Ιππέα Τούρκον, αυτός μεν τον έκτύπησε με τό ξίφος εις τό πρόσωπον και εις την άριστεράν χείρα, άλλ' ούτος τον έφόνευσε με την πιστόλαν, του επήρε καί τό σπαθί άνευ θήκης καί διεσώθη καί ήδη φέρει διακεκριμένας τάς ούλάς των πληγών του προς αίωνίαν δόξαν του, απλούς πολίτης, πένης μέ αδύνατον οίκογένειαν, άκτήμων, άνευ ουδεμίας αμοιβής καί οί τυχοδιώκται καί απάτριδες εντρυφούν καί κατασπαταλούν τους ιδρώτας αυτών τών ενδόξων ανδρών. Όταν έφθασεν είς τό Μακρυνόρος με τοιαύτας πληγάς καί τον είδον άπαντες, θέλων ό Μαυροκορδάτος νά τον περιποιηθή καί νά τον κολακεύση τον είπεν. Εύγε σου! καλέ στρατιώτα! Ιδού, μαχόμενος υπέρ τής πατρίδος, ό Θεός σέ έσωσε! Τον απαντά λακωνικώς λέγων καί δεικνύων έμέ. Ό Θεός νά φυλάττη αυτόν, ό όποίος έθυσίασε τήν υπαρξίν του, χωρίς νά έχη καμμίαν ανάγκην, διά νά ελευθερώση αυτό τό έθνος καί ωσάν έμέ αν σκοτωθούν χιλιάδες τό έθνος δεν χάνεται. Αυτός μόνον νά ζήση! Όσοι τον ήκουσαν έπήνεσαν τήν μεγαλοφροσύνην καί γενναιοψυχίαν του καί απόρησαν δια τήν τόσην προς έμέ άγάπην τοιούτου ανδρείου μαχητού. Έφονεύθηκαν δέ καί έπληγώθηκαν υπέρ τούς χιλίους από τούς εχθρούς αλλά δυστυχώς δι' ημάς ένίκησαν. Έρρέθη δέ τότε καί πολλοί έπίστευσαν, ότι τήν έπιβουλήν αυτήν τήν έκαμεν ό Γώγος, μερικοί δέ έφρόνουν επίσης τότε ότι ένείχετο καί ό Αλέξης Βλαχόπουλος καί άλλοι είς τήν προδοσίαν, διά νά τούς δώσουν τά αρματολίκια τών επαρχιών, καθότι ανακατεύθηκαν έκείνην τήν ήμέραν μέ τούς Τούρκους καί ύπήγον μ' αυτούς είς τήν 'Αρταν καί υπέστρεψαν τήν έπιούσαν είς τό Μακρυνόρος. Άλλ' έγώ δεν δύναμαι νά πιστεύσω, δτι κατήντησαν είς τοιαύτην άπόγνωσιν καί εγινεν ή φθορά αύτη είς τούς Έλληνας.
Οι μετά την ήττα νέες θέσεις Μάχης.
Τέλος πάντων διεσκορπίσθημεν άπαντες, τρέχοντες όθεν ήδύνατο καθείς διά νά διασωθή καί την επαύριον μ.μ. συνήχθημεν άπαντες πάλιν εις την Λαγκάδαν του Μακρυνόρους είς την αυτήν θέσιν τήν οποίαν κατείχομεν πρότερον. Συμβουλίου γενομένου απεφασίσθη, δτι ό μεν Μαυροκορδάτος κατ' αιτησίν του μετά του Βότσαρη, Μακρή, Γριβαίων, Τζιόγκα καί άλλων ν' απέλθουν είς τήν Κατοχήν, νά ενεργήσουν νέαν στρατολογίαν των διασκορπισθέντων στρατιωτών, νά προβλέψουν τροφάς καί τα λοιπά άναγκαία του στρατοπέδου, εγώ δέ μετά του'Ισκου, Γιατράκου, Καρατάσιου, του Γάτσου καί άλλων νά μείνωμεν είς τό Μακρυνόρος ως φρουρά, νά παρατηρούμεν τά κινήματα τών έν 'Αρτη εχθρών, νά βαστούμεν τήν όχυράν έκείνην θέσιν, νά έχουν θάρρος οί κάτοικοι τών μερών εκείνων. Άλλ' ό Γιατράκος δεν έπείσθη νά μείνη καί άνεχώρησε προ του Μαυροκορδάτου. Είς τον άναχωρισμόν του με είπεν υπό έμπιστοσύνην, δτι έβεβαιώθη από φίλον του Ρουμελιώτην, δτι μερικοί οπλαρχηγοί είχον συνωμοσίαν νά παραδώσουν ήμάς τούς δύο Μωραΐτες οπλαρχηγούς είς τούς Βεζυράδες, ως πρωταιτίους της επαναστάσεως, καί νά συνθηκολογήσουν αυτοί, νά προσκυνήσουν διά νά ήσυχάση ό τόπος τους, νά διώξουν δέ καί τον Μαυροκορδάτον, ως τυχοδιώκτην καί τον Μάρκον ως ταραξίας δήθεν, καί διά τούτο με είπεν, δτι είναι αδύνατον νά μείνη καί νά άναχωρήσωμεν μαζί. Έγώ δεν τον έπίστευσα καί τον απήντησα δτι θά μείνω διά τήν ανάγκην αύτού του τόπου, καί εάν δυνηθούν, ας μέ παραδώσουν.
Κανέλλος Δεληγιάννης-Καρατάσος-Γάτσος .
Επιστρέφουν στην Πελοπόνησσο, προ της Εισβολής του Δράμαλη.
Έμείναμεν δθεν, μετά του 'Ίσκου καί λοιπών, είκοσι σχεδόν ημέρας έν αρμονία καί ειλικρίνεια, δτε παρά πάσαν προσδοκίαν έλαβον άλλεπαλλήλως τρία γράμματα από τούς αδελφούς μου καί μέ γράφουν τήν είσβολήν τοΰ Δράμαλη είς τήν Πελοπόννησον μετά τεσσαράκοντα χιλιάδων εχθρικού στρατού και δτι κατόπιν τούτων έρχονται και άλλα σμήνη βαρβάρων νά καταπνίξουν τήν Πελοπόννησον• και δτι κατέλαβον τήν Κορινθίαν και έκείνην τήν ήμέραν εις τό τελευταίον γράμμα, με γράφουν κατεκυρίευσεν δλην τήν Άργολίδαν αμαχητί, και νά τρέξω νυχθημερόν χωρίς νά σταθώ πλέον εκεί ουδέ μίαν στιγμήν νά προφθάσω νά συναποθάνωμεν δλοι μαζί. Τά γράμματα αυτά τά εδιξε εις μόνον τον "Ισκον χωρίς νά μάθη άλλος Πελοποννήσιος ή Ρουμελιώτης τά διατρέχοντα και άποδειλιάσουν άπαντες. Και αυτός έδικαίωσε τήν άναχώρησίν μου ώς άναγκαίαν, Ιδίως δέ μέ είπεν δτι έγνώριζε τό φθάσιμον του Δράμαλη εις τάς Θήβας, διηυθυνόμενος εις τήν Πελοπόννησον, αλλά δεν μου τό είπε διά νά μήν μέ λυπήση. Μαθών δέ ό Καρατάσιος τήν άναχώρησίν μου έχων και αυτός ανάγκην μετά του Γάτσου νά άπεράσουν προς τά μέρη του Βόλου, ή της Σκιάθου νά μάθουν περί τών οικογενειών των, αίτινες ήχμαλωτίσθησαν εις τον Όλυμπον άπό τους Τούρκους, μέ έπαρεκάλεσαν νά μέ ακολουθήσουν, ώς ξένοι και μή γνωρίζοντες τον τόπον, νά τους συνδράμω νά απέλθουν, και τους έδέχθην ευχαρίστως.
Άναχωρήσαντες λοιπόν άπαντες χίλιοι περίπου μετά τήν δύσιν του ηλίου και τρέξαντες πεζοί νυχθημερόν και άνευ τροφής, έφθάσαμεν εις τό Μισολόγγι και αμέσως έναύλωσα δσα πλοιάρια ευρέθηκαν έκεί καί τινα Γαλαξειδιώτικα και έμβαρκαρισθέντες εις τό Βασιλάδι μετά τήν δύσιν του ηλίου εις τό σκότος, επιτυχόντες δέ καί τον άνεμον ούριον διεφύγομεν τήν προσοχήν δύο πολεμικών τουρκικών πλοίων εχόντων τον διά θαλάσσης άποκλεισμόν τοΰ Μισολογγίου καί παραπλεόντων πάντοτε έκεί, καί διασωθέντες άπό ένα προφανή κίνδυνον, έφθάσαμεν μετά τό μεσονύκτιον εις τον λιμένα του Πάπα εις τά Μαύρα Βουνά. (Έφερον δέ άπό τό Μακρυνόρος καί δέκα φορτώματα φουσέκια, τά όποία διέσωσα εκεί εδικά μου καί τά έδωκα δωρεάν εις τούς Μισολογγίτας). Άναχωρήσαντες αμέσως έκείθεν χωρίς νά διαμείνωμεν εις κανένα μέρος νά άναπαυθώμεν ουδέ τρείς ώρας καί διελθόντες διά του όρους Όλωνού (Κυλλήνης) έφθάσαμεν δι' έξ ημέρας από τό Μακρυνόρος εις την πατρίδα μου Λαγκάδια μετά τά μέσα του Ιουλίου. Έκεί έμάθαμεν δλον τό ιστορικόν της εισβολής τού Δράμαλη καί όλα τά περιστατικά τά όποία διέτρεξαν έν αυτή.
Έξόδευσα εις αυτήν τήν έκστρατείαν μας από τάς αρχάς Φεβρουαρίου έως τά μέσα του Ιουλίου υπέρ τάς είκοσι χιλιάδας τάλληρα έξ ιδίων μας, χωρίς νά λάβω ποτέ ουδέ λεπτόν από τό Δημόσιον."
ΠΗΓΕΣ: ΚΑΝΕΛΛΟΣ ΔΕΛΗΓΙΑΝΝΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ, ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ
Πηγή
