Σημαντικές παρουσιάσεις έγιναν στο Α’ Παγκόσμιο Διαδικτυακό Παναρκαδικό Συνέδριο, που γίνεται στη χώρα μας μέσω του Internet, αποκλειστικά δηλαδή μέσω υπολογιστών.
Στο πρωτότυπο αυτό συνέδριο έχουν κατατεθεί αρκετά σημαντικά κείμενα που σχετίζονται με την Αρκαδία.
Ένα από αυτά είναι και ένα κείμενο του επίκουρου καθηγητή και προέδρου του τμήματος Ιστορίας Δρ. Λεβέντ Καγιάπιναρ, ο οποίος διδάσκει στο τμήμα ιστορίας του Πανεπιστημίου του Άμπαντ, Μπόλου Τουρκίας και που γράφτηκε ειδικά για το ‘Παγκόσμιο Διαδικτυακό Παναρκαδικό Συνέδριο’ (http://www.conference.arcadians.gr). Η μετάφραση του κειμένου όπως και ορισμένες διευκρινιστικές σημειώσεις είναι του Δρ. Ηρακλή Μήλλα, ο οποίος διδάσκει τουρκική ιστορία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Από την μετάφραση του Δρ. Μήλλα παρουσιάζουμε εδώ με μικρές τροποποιήσεις το μέρος που αναφέρεται ειδικά στην Δημητσάνα καθώς και περίληψη για τα ίδια τα κατάστιχα και τις δυσκολίες μετάφρασης και χρονολόγησής τους.
Το κείμενο αυτό προέρχεται από τα Οθωμανικά αρχεία που σχετίζονται με στοιχεία περιοχών που είχαν υπό την κατοχή τους οι Τούρκοι και είναι γνωστά ως κατάστιχα. Τα αρχεία αυτά βρίσκονται στην Σόφια και στην Κωνσταντινούπολη και έχουν την μορφή τετραδίου (defter). Γράφτηκαν το 1461 μΧ. αμέσως μετά τον τερματισμό της κυριαρχίας του Δεσποτάτου του Μωριά και την οριστική κατάληψη της Πελοποννήσου από τους Οθωμανούς, δηλαδή 8 μόλις χρόνια μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης !!! Είναι πολύ σπάνια έγγραφα σε παγκόσμιο επίπεδο και περιλαμβάνουν λεπτομερέστατες καταγραφές ονομάτων, περιουσιών και φόρων.
Πολύ σημαντική είναι και η χρονολόγηση των κατάστιχων αυτών επειδή δεν αναφέρονται πουθενά ημερομηνίες (λείπουν τα εξώφυλλα). Η χρονολόγησή τους απαιτεί πάρα πολύ καλή γνώση αλλά και μελέτη ιστορικών ντοκουμέντων ελληνικών και τουρκικών και την οποία έχει πραγματοποιήσει ο κ. Καγιάπιναρ.
Πολύ δύσκολη είναι και η μετάφρασή τους, αφού είναι γραμμένα σε ένα είδος γραφής, η οποία δεν περιλαμβάνει φωνήεντα αλλά μόνο σύμφωνα ενώ επίσης δε περιλαμβάνει τα οδοντικά σύμφωνα «δ» και «θ», που χρησιμοποιούνται σε μεγάλη έκταση στην ελληνική γλώσσα. Οι σελίδες τους είναι κιτρινισμένες και σε πολλά σημεία η μελάνη έχει σβηστεί αλλά είναι τελικά αναγνώσιμη.
Τα κατάστιχα στα οποία βασίζεται η περιγραφή που αφορά στην Δημητσάνα είναι τρία (ΤΤ10, ΤΤ446 και ΤΤ 560) και φυλάσσονται στο Οθωμανικό Αρχείο της Πρωθυπουργίας. Το πρώτο κατάστιχο του 1461 προέρχεται από την εποχή του Μεχμέτ Β’. Το δεύτερο κατάστιχο γράφτηκε στην εποχή του Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπή ο οποίος βασίλευσε στα χρόνια 1520-1566. Το τρίτο κατάστιχο ανήκει στην εποχή του Σουλεϊμάν Β’, δηλαδή στα χρόνια 1566-1574.
Οι Οθωμανοί πήραν τη Δημητσάνα το 1461 από το Δεσποτάτο του Μοριά ως ένα χωριό. Το πρώτο κατάστιχο αποτυπώνει την κατάσταση όπως ήταν αυτή κατά την μετάβαση από την Βυζαντινή Αυτοκρατορία στην Οθωμανική επικράτεια. Τότε εντάχτηκε στο οθωμανικό διοικητικό σύστημα ως ένα χωριό συνδεδεμένό στο ‘χας’ (διοικητική περιφέρεια) του ‘μιρλιβά’ (στρατιωτικού διοικητή) Ελβάνογλου Σινάν Μπέη.
1461 μΧ
Το 1461 η Δημητσάνα έχει 142 ‘hane’ (σπίτια), 31 ‘mucerred’ (άγαμους ενήλικους άνδρες) και 13 bive (χήρες). Ο όρος hane / χανέ στην οθωμανική ιστορία συνήθως σήμαινε μια υποτιθέμενη πενταμελή οικογένεια η οποία συνυπήρχε με ένα χωράφι το οποίο καλλιεργούσε και ήταν επαρκές για την διαβίωση της. Αυτή η έκταση κυμαινόταν από 40 μέχρι 120 στρέμματα, ανάλογα με την αποδοτικότητα του εδάφους. Πάντως οι άγαμοι άνδρες που είχαν χωράφια έχουν χώρια καταγραφεί ως άτομα εκτός του ‘σπιτιού’ - ως ‘mucerred’ (εργένηδες). Οι δε γυναίκες που πριν ήταν μέλη ενός ‘σπιτιού’, αλλά που χήρεψαν και έχουν χωράφι καταγράφτηκαν ως ‘bive’ (χήρες). Έτσι το 1461 ο πληθυσμός της Δημητσάνας μαζί με τους 31 ενήλικους άνδρες και τις 13 χήρες εκτιμάται σε περίπου 754 άτομα. Αυτός ο αριθμός, σε σχέση με την περιοχή και την εποχή που αναφερόμαστε είναι μεγάλος για ένα χωριό. Π.χ., χωριά όπως το Κοκκορά 9 ‘σπίτια’, η Στρούζα 16, το Ζυγοβίστι 22, η Βυτίνα 51 ‘σπίτια’ και 6 χήρες ενώ τα Λαγκάδια 46 ‘σπίτια’ και 7 χήρες. Η δε γειτονική μας Ζάτουνα εμφανίζεται στα κατάστιχα 100 χρόνια αργότερα. Μπορούμε να βγάλουμε το συμπέρασμα λοιπόν, ότι η Δημητσάνα κατέχει ένα κεντρικό ρόλο στην περιοχή της και είναι σχεδόν έτοιμη να αναβαθμιστεί σε ‘kasaba’, δηλαδή σε κεφαλοχώρι ή κωμόπολη.Τα 142 ‘σπίτια’, όπως προκύπτει από τα ονοματεπώνυμα, αποτελούνταν από 79 συγγενικές μεταξύ τους οικογένειες. Αυτές οι οικογένειες είναι οι εξής:
| Andropulo Armongavli Atanas Ayopulo Benato Bezarmo Diminoyanni Frakla Gavra Gavrilopulo Hartofilka Hlorilopulo Ilyapulo Istanila Istefanopulo | Istroniklo Isavro Ivlasi Kaca Kakoliri Kalavuni Kalos Karayanni Karkala Kariteno Kartopulos Karvavo Karveki Katahornos Kavrari Kavras | Kervavos Kolokianiti Kondoro Kondostavla Kondoyanni Kordora Kroki Kucura Kukli Kuli Laskari Lastara Likoveniotsa Lonbardopulo Malaviti Malosalis Malsia | Mandila Manes Manopulo Mavriki Kukli? Megalioti Miratis Muso Musto Nikola Nomikiri Nomiko Notara Papaandropulo Pavlota Peraski Pertonotari | Pirpoti Planidoro Plastara Platendro Raniyari Revandai Senizora Seridina Serino Simioni Tomopulo Vucara Yanako Zirona Zirvo |
Βλέπουμε ότι οι οικογένειες Νομικός, Κερβάβος, Γαβριλόπουλος, Κοκολήρης και Νοταράς αριθμητικά ήταν πολυπληθέστερες και ότι καταγράφτηκαν στο κατάστιχο με περισσότερα από ένα ‘σπίτι’. Όλες οι οικογένειες του χωριού όπως και οι άγαμοι άνδρες πλήρωναν τον φόρο του ‘ισπεντσέ’ στον Ελβάνογου Σηνάν Μπέη που κατείχε το τιμάριο του σαντζακιού του Μοριά, για λογαριασμό του κράτους. Ο φόρος αυτός ήταν για τα σπίτια και τους άγαμους άνδρες 25 άσπρα και για τις χήρες που ήταν κάτοχοι χωραφιών 6 άσπρα.
Η Δημητσάνα πλήρωσε για διάφορους φόρους συνολικά 10.447 άσπρα και άλλα 4.521 άσπρα ως φόρο ισπεντσέ. Η αναλογία του ισπεντσέ στο σύνολο των φόρων είναι 43%. Αυτή η αναλογία αποδεικνύει ότι η μεγαλύτερη πηγή εσόδων ήταν η οικογένεια που είχε ένα χωράφι απαραίτητο για την αυτοσυντήρηση της. Αυτοί οι φόροι ίσχυαν σε όλη την Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Οι άλλοι φόροι που πλήρωνε η Δημητσάνα εκείνη την εποχή ήταν οι εξής:
| ‘οσρ-η χίντα’ (osr-i hinta) | για το σιτάρι, |
| ‘οσρ-η κετέν’ (osr-i keten) | για το λινό, |
| ‘ρεσμ-η χαμρ’ (resm-i hamr) | για το κρασί. |
| ‘οσρ-η σαήρ’ (osr-i sair) | για το κριθάρι, |
| ‘οσρ-η κοζ’ (osr-i koz) | για τα καρύδια, |
| ‘οσρ-η μπαγκάτ’ (osr-i bagat) | για τα σταφύλια, |
| ‘οσρ-η μεηβέ’ (osr-i meyve) | για τα φρούτα, |
| ‘ρεσμ-η χαναζήρ’ (resm-i hanazir) | για τους χοίρους και |
1520 μΧ – 1566 μΧ
Την περίοδο 1520-1566, έναν αιώνα μετά, η Δημητσάνα είχε 350 ‘σπίτια’ και 97 άγαμους, δηλαδή οι Δημητσανίτες από 754 έγιναν 1.847 (περίπου). 1.093 άτομα προστέθηκαν στο χωριό, δηλαδή ο πληθυσμός αυξήθηκε 150%. Ο δε φόρος ισπεντσέ στους αγρότες που ήταν 25 δεν άλλαξε (πληθωρισμός μηδέν!) και 447 φορολογηθέντες πλήρωσαν συνολικά 11.175 άσπρα.Το σιτάρι και το κριθάρι είναι τα βασικά της προϊόντα. Αυτά τα προϊόντα στα προηγούμενα κατάστιχα χαρακτηριζόταν ως ‘χιντά’ και ‘σαήρ’ αλλά σε αυτήν την νέα εποχή ονομάζονται ‘γκενντούμ’ και ‘τζέβ’. Αλλά πλέον παρατηρούνται και άλλα δημητριακά. Το σιτάρι εκτιμήθηκε τότε σε δέκα άσπρα το ‘κιλέ’. Αν και το ‘κιλέ’ διέφερε σε διάφορα μέρη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, στάνταρντ θεωρείται αυτό της Κων/πολης. Ένα κιλέ της Κων/πολης είναι 24.215 κιλά. Οι Δημητσανίτες πλήρωσαν 10 άσπρα για κάθε κιλέ, δηλαδή 3.000 άσπρα για 300 κιλέ. Αυτός ο φόρος στο οθωμανικό σύστημα ονομάζεται ‘οσούρ’, που στα αραβικά σημαίνει 1/10, υπολογίζεται σε είδος και εισπράττεται σε χρήμα.
Αυτήν την εποχή παράγεται και κεχρί στην Δημητσάνα. Βλέπουμε να παράγεται και χόρτο για τα ζώα, όπως και βρώμη. Αυτά φορολογούνται με φόρους που φέρουν το όνομα ‘γκιγάχ’ και ‘αλέφ’. Ο μούστος φορολογείται ως ‘σιρέ’. Ο μούστος μετράται με ‘μεντρέ’ που αντιστοιχεί σε 10 κιλά και κοστίζει 20 άσπρα. Η Δημητσάνα πλήρωνε 1.000 άσπρα για 50 ‘μεντρέ’.
Οι μύλοι που καταγράφονται ως ‘ασιγαμπ’, από έξι αυξήθηκαν στους δέκα. Από κάθε μύλο εισπράττεται ένας φόρος των 60 άσπρων το χρόνο. Δίπλα στους μύλους βλέπουμε να υπάρχουν και εργαστήρια όπου κατασκευάζονται κάπες / ταλαγάνι. Από αυτούς τους χώρους εισπράττονται 15 άσπρα τον χρόνο. Στην ζωοτροφία προστέθηκε και μελισσοκομία όπως και η κατασκευή μεταξιού. Το μετάξι μετριόταν με την ‘λίντρα’ η οποία αντιστοιχούσε σε μια ‘διρχέν’ (3 γραμμάρια). Ο φόρος φαίνεται να ήταν 60 άσπρα και η παραγωγή περίπου 24 κιλά.
Κάτι που παρατηρούμε στην εποχή του Σουλτάνου Σουλεϊμάν, στο κατάστιχο αριθμός ΤΤ446, είναι ότι υπάρχουν πλέον μπαρουτόμυλοι. Κάτοικοι της Δημητσάνας παράγουν μπαρούτι για κάστρα όπως Muton, Anabolu, Patra και Karitena. Οι Dimo Lobrila, Yorgi Gavra, Manol Gavra, Yorgi Anigto, Panayoto Lobera, Yoti Mitroti Gavra στέλνουν από 26 βουκί στο Muton (1 βουκί = 1 οκά = 1.3 κιλά). Για αυτές τους τις υπηρεσίες οι κάτοικοι αυτοί απαλλάσσονται από κάποιους έκτακτους φόρους, όπως και από τον ισπεντσέ. Έτσι και οι Yani Filipo, Dimo Karkala, Nikola Dimoyanni, Yanni Plastro, Divra Pano, οι αδελφοί Kavalari, Yanni Karkala, Yani Lombardopulo, Yanni Istefanopulo, Tetoki Vucara, Istemati Lombardopulo προμηθεύουν μπαρούτι στο οχυρό του Muton.
Κάτοικoι της Δημητσάνας όπως οι Nikola Palasira, Istemati Palasira, Istemati Kasa, Istemati Moskito, Aleksandro Gavra, Dimo Birmo προμηθεύουν από 25 ‘βουκί’ μπαρούτι στο οχυρό του Anabolu. Άλλοι κάτοικοι όπως οι Yani Birmo, Dici Lubara, Mihal Eflako, Yanni Nikola Sergopulo, Yorgi Yanni Sergopulo προμηθεύουν από 15 ‘βουκί’ μπαρούτι στο οχηρό της Patra. Οι Todoro Istefanopulo, Mihal Vucara, Aleksandro Veledes προμηθεύουν από 15 βουκί μπαρούτι στο νέο φρούριο που είναι συνδεδεμένο με το φρούριο της Πατρας. Οι Δημητσανίτες Nikola Nikefor, Nikola Kutulo, Nikola Karkala, Doti Karkala, Moni Kaciya, Yorgi Karkala, Todoro Karkala, Aleksandro Gavra παραδίδουν από 26 βουκί στην Πάτρα και οι Kumono Simioni, Yorgi Istanapulo, Yanni Lumi, Dorzi Lombarkopulo από 12 στην Καρύταινα. Οι Yanni Gavriyanopulo και Andoniko Gavra έχουν καταγραφεί ως αποσπασμένοι βοηθοί στρατιώτες όπως και οι υπόλοιποι που παραδίδουν μπαρούτι με την διαταγή του Σουλτάνου. Αυτοί ήταν απαλλαγμένοι από τους φόρους του ισπεντσέ και κάθε είδος εκτακτους φόρους.
1566μΧ - 1574μΧ
Το τελευταίο κατάστιχο είναι της εποχής του Σουλτάνου Σελίμ Β’, δηλαδή του 1566-1574. Σε αυτή την εποχή ο φόρος που πλήρωνε η Δημητσάνα από 23.300 που ήταν στην εποχή του Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπή έφτασε στα 35.500 άσπρα. Στον αριθμό των ‘σπιτιών’ πάντως βλέπουμε μια ελάττωση. Ως Χριστιανοί υπάρχουν 168 ‘σπίτια’ και 137 ‘άγαμοι’. Ένας λόγος αυτής της πληθυσμιακής μείωσης είναι ότι ορισμένοι Δημητσανίτες ήταν ‘αποσπασμένοι’, εργαζόταν στα μπαρούτια και είχαν εισαχθεί στην τάξη των βοηθητικών στρατιωτών, και είχαν εξαιρεθεί από τους κατοίκους που πλήρωναν τον φόρο ισπεντσέ. Αυτό φαίνεται και από το ότι βλέπουμε τους πατέρες αυτών των αγάμων να παρουσιάζονται και αυτοί ως προμηθευτές μπαρουτιού και να δίνουν μπαρούτι στην Καρύταινα κάθε χρόνο. Πάντως, για λόγους που δεν ξέρουμε παρατηρείται μια ελάττωση του πληθυσμού σε ένα σύντομο διάστημα. Ένας λόγος θα μπορούσε να ήταν ο πόλεμος της Κύπρου το 1571 ή και η ναυμαχία της Ναυπάκτου.Επίσης παρατηρούμε και εξελίξεις που δείχνουν ότι η Δημητσάνα μεγαλώνει και ως οικισμός. Βλέπουμε δύο νέους οικισμούς να προστίθενται. Είναι η Ζάτουνα με 15 ‘σπίτια’ και 2 ‘άγαμους’ και το Παλαιοχώρι με 33 ‘σπίτια’ και 5 ‘άγαμους’.
Ένα δεύτερο χαρακτηριστικό της Δημητσάνας εκείνης της εποχής είναι ότι παρατηρούνται μουσουλμάνοι στο χώρο, κάτι που δεν το βλέπουμε παλαιότερα. Είναι μόνο τρεις και αυτοί είναι οι H?z?r bin (γιος του) Mustafa, Ahmet bin Abdullah, Yusuf bin Abdullah. Το όνομα Αμπντουλλάχ (Abdullah), που σημαίνει ‘υπηρέτης του Θεού’ το έπαιρναν πολύ συχνά αυτοί που εξισλαμιζόταν. Μια άλλη ιδιαιτερότητα είναι ότι αυτοί οι τρεις μουσουλμάνοι έχουν δικά τους ιδιόκτητα χωράφια. Τα χωράφια εκείνη την εποχή ανήκαν όλα στον Σουλτάνο και είχαν παραχωρηθεί στους κατοίκους μόνο για καλλιέργεια με την υποχρέωση καταβολής του φόρου ισπεντσέ. Σε ελάχιστες περιπτώσεις υπήρχαν ιδιόκτητες εκτάσεις. Στο κατάστιχο αναφέρεται μόνο ένας μη μουσουλμάνος με ιδιόκτητα χωράφια.
Αυτήν την εποχή οι οικογένειες της Δημητσάνας που προμήθευαν μπαρούτι ήταν οι εξής: οι Arsubata, Istilipoti, Manes, Plastan, Gavra για το φρούρια Muton; o? Manes για την Karitena; οι Mavra, Androni Moreni Ardiye, Vucara για το φρούριο Anabolu; οι Sergopulo, Anbari, Istroniklo, Kondoyanni για το φρούριο Patra.
Σημαντικότατες πτυχές της ιστορίας της Δημητσάνας αποκαλύπτονται από αυτές τις εργασίες στα οθωμανικά κατάστιχα. Συμπληρώνουν επίσης το έργο του αείμνηστου συμπατριώτη μας Γεωργίου Καρβελά «Ιστορία της Δημητσάνας» που έχει εκδόσει η Αδελφότητα Δημητσανιτών και είχε αποστείλει σε όλους τους Δημητσανίτες.
Ο Καρβελάς στον Β’ τόμο «Τα τέκνα της Δημητσάνας» αναφέρει την προέλευση των οικογενειακών ονομάτων της Δημητσάνας, βασισμένος σε μελέτες κωδίκων εκκλησιών και μοναστηριών, συμβολαίων, μεριδόχαρτων και άλλων παλαιών εγγράφων. Οι παλαιότερες αναφορές του πηγαίνουν μέχρι τις αρχές του 17ου αιώνα γύρω στο 1620. Τα οθωμανικά κατάστιχα μας περιγράφουν όλα τα ονόματα των οικογενειών της Δημητσάνας το 1461, δύο σχεδόν αιώνες πίσω !!!
Εδώ αναφέρονται ονόματα σημερινών Δημητσανίτικων οικογενειών, που διατηρούνται ίδια ακριβώς, από την εποχή του Βυζαντίου - τον 15ο αιώνα !!! Αυτό δείχνει πόσο παλιά είναι η ιστορία της πόλης μας και γιατί δικαιολογημένα, όλοι οι Δημητσανίτες είμαστε περήφανοι για την καταγωγή μας.
Τάκης Λάμπρου.
Πηγή
