Η ιστοσελίδα περιέχει δημοσιεύσεις κειμένων και ιστορικών πηγών που αφορούν την ιστορία της Αρκαδίας, κυρίως τις περιοχές της Γορτυνίας και του Μαινάλου, καθώς επίσης και ορισμένες ερασιτεχνικές ιστορικές μελέτες γενικότερου ενδιαφέροντος.

Το φαινόμενο του τσιτακισμού στα πελοποννησιακά ιδιώματα

Ο τσιτακισμός ήταν ένα φαινόμενο με σχετικά ευρεία διάδοση στην Πελοπόννησο. Απομένει (και επιβάλλεται) να γίνουν αρκετά ακόμη τόσο ως προς την καθαυτό φωνητική καταγραφή με σύγχρονες μεθόδους όσο και ως προς την αποκάλυψη της γεωγραφικής έκτασής του στην Πελοπόννησο, ο βαθμός υποχώρησής του περιορίζει όμως σημαντικά τις δυνατότητες να καλυφθεί το κενό.
Οπωσδήποτε η ακριβής φωνητική καταγραφή σε συνδυασμό με την αποκάλυψη της γεωγραφικής του έκτασης θα συμβάλει στη διαδικασία συμπλήρωσης της γλωσσογεωγραφίας της Νέας Ελληνικής, που εμφανίζει ακόμη και σήμερα δυσαναπλήρωτα κενά, και κατ’ επέκταση σε μια πιο διαφοροποιημένη αντίληψη των σχέσεων των νεοελληνικών γλωσσικών ποικιλιών μεταξύ τους, αλλά και της διαχρονικής τους πορείας.
[...]
Ορισμός του φαινομένου.
Αν και με τον όρο τσιτακισμός θα μπορούσε να δηλωθεί οποιαδήποτε τροπή συμφώνου σε [ts], στη νεοελληνική διαλεκτολογία με τον παραπάνω όρο συνήθως δηλώνεται η τροπή του άηχου υπερωικού κλειστού /k/ σε προστριβόμενα [ts] ή [ʧ] (ή και [ʨ]) στη θέση πριν από τα πρόσθια φωνήεντα /i/ και /e/. Στο φαινόμενο εντάσσεται και η τροπή του ηχηρού υπερωικού κλειστού /g/ σε [dz] ή [ʤ] (ή και [ʥ]). Παραδείγματα (δεν προσδιορίζεται το είδος του τσιτακισμού): τσαι, τσεφάλι, τσεραμίδι, στσεπή, συτζενής, άτζελος, (ε)τσείνος, τσήπος, φατσή, τσίτρινος, κότσινος, παιδάτσι, Γιαννάτσης, τσυρ-/τσυρά, κόστσινο, ξύτζι κ.λπ.3.
[...]
Ο τσιτακισμός είναι ένα φαινόμενο ευρέως διαδεδομένο στις νεοελληνικές γλωσσικές ποικιλίες. Καταγράφεται σε κυκλαδικά και δωδεκανησιακά ιδιώματα, στην κυπριακή διάλεκτο, στα κατωιταλικά ιδιώματα, στο ιδίωμα της Σκύρου, σε ιδιώματα της Χίου, σε τμήμα της Μάνης, την τσακωνική διάλεκτο, στη Λέσβο, στην οφίτικη Ποντιακή κ.λπ. Ο τσιτακισμός αποτελεί επίσης ένα από τα σημαντικότερα γνωρίσματα των ιδιωμάτων της ομάδας Μεγάρων-Αίγινας-παλαιάς Αθήνας-κεντρικής και νότιας Εύβοιας (Κύμη, Αλιβέρι, Πλατανιστός, Κάρυστος κ.λπ.). Υπάρχουν επίσης καταγραφές και μαρτυρίες για την ύπαρξη του φαινομένου και σε τμήματα της Στερεάς Ελλάδας, όπου μιλιούνταν βόρεια ή ημιβόρεια ιδιώματα (Αράχοβα και Άγιος Γεώργιος Βοιωτίας, Δεσφίνα Παρνασσίδος –Φωκίδα-, Αμφίκλεια –πρώην Δαδί- Λοκρίδος –Φθιώτιδα-). Η παρουσία του τσιτακισμού στις δύο τελευταίες ομάδες (Μέγαρα κ.λπ., και τμήματα της Βοιωτίας, της Φωκίδας και της Λοκρίδας) παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον λόγω της γειτνίασής τους με τμήματα της Πελοποννήσου (Κορινθία, Ανατολική Αχαΐα), όπου έχει καταγραφεί το φαινόμενο, αν μάλιστα ληφθούν υπόψη και άλλα κοινά στοιχεία που συνδέουν τα πελοποννησιακά ιδιώματα με τις προαναφερθείσες περιοχές.
[...]
Ο τσιτακισμός καταγράφεται σε τμήματα όλων των νομών της Πελοποννήσου, ιδιαίτερα διαδεδομένος όμως είναι στην Αρκαδία και την Κορινθία. (σημ. εκτός από την Τσακώνικη κα τα μανιάτικα ιδιώματα)
[...]
Γεωγραφική κατανομή του φαινομένου
- Κορινθία. Οι τσιτακίζουσες περιοχές καλύπτουν ένα εκτεταμένο τμήμα της ελληνόφωνης Κορινθίας [...]
- Αχαΐα. Η ζώνη του τσιτακισμού εκτείνεται από τη δυτική Κορινθία στο ανατολικό άκρο του γειτονικού Νομού Αχαΐας, σε περιοχές, οι οποίες διοικητικά παλαιότερα ανήκαν στις επαρχίες Αιγιαλείας και Καλαβρύτων, πιο συγκεκριμένα στους τέως δήμους Αιγών, Νωνάκριδος και Φελλόης, καθώς και στην ομάδα των λεγόμενων «Κλουτσινοχωρίων» (ή «Κλουκίνες» [...]
- Αργολίδα. Η παρουσία του τσιτακισμού στην Αργολίδα μαρτυρείται με βεβαιότητα, η ακριβής γεωγραφική του εξάπλωση παραμένει όμως ασαφής [...]
- Αρκαδία. Στην Αρκαδία, εκτός από την Κορινθία, εντοπίζεται ο κύριος όγκος των μαρτυριών και καταγραφών για την παρουσία του φαινομένου, με τις επαρχίες Γορτυνίας και Μαντινείας να συγκεντρώνουν το πυκνότερο πλέγμα τσιτακιζόντων οικισμών:
Επαρχία Μαντινείας. Οικισμοί: Άγιος Βασίλειος, Αγιωργίτικα, Βλαχοκερασιά, Κανδήλα, Κολλίνες, Λεβίδι, Λουκά (πρώην αρβανιτόφωνος), Μάκρη (πρώην Μπολέτα), Μαυρίκι, Μηλιά, Νεστάνη (πρώην Τσιπιανά), Ορχομενός (πρώην Καλπάκι), Παρθένι (πρώην Μπερτζοβά), Περθώρι, Στενό. Αξιοσημείωτη είναι η απουσία -σύμφωνα με τις καταγραφές και τις μαρτυρίες- του τσιτακισμού από ένα σημαντικό τμήμα της Επαρχίας Μαντινείας και γειτονικό τμήμα της Γορτυνίας εν μέσω ζωνών τσιτακισμού. Το τμήμα αυτό περιλαμβάνει οικισμούς του πρώην Δήμου Φαλάνθου: Αλωνίσταινα, Πιάνα, Ροεινό, Σιλίμνα, Τσελεπάκος, Χρυσοβίτσι, Λυκόχια, Καρδαράς.
Επαρχία Γορτυνίας. Οικισμοί: Αγριδάκι, Ατσίχολος, Βαλτεσινίκο, Βλαχέρνα (πρώην Μπεζενίκο), Βυζίκι, πιθανόν Βυτίνα, Δημητσάνα, Ζυγοβίστι, Καλλιάνι, Καμενίτσα, Καρκαλού, Κερπινή, Λαγκάδια, Λάστα, Λευκοχώρι (πρώην Ρεκούνι), Μαγούλιανα, Νυμφασία (πρώην Γρανίτσα), Παλαιοχώρι, Περδικονέρι (πρώην Κατσουλιά), Σέρβου, Σταυροδρόμι (πρώην Αλβάνιτσα), Στεμνίτσα, Τουθόα (πρώην Τσίπολιος), Τρόπαια (πρώην Βερβίτσα), Φούσκαρη, Φτεριά (πρώην Κιάρνη/Τσιάρνη) και πιθανότατα αρκετοί άλλοι οικισμοί που δεν έχουν ακόμη προσδιοριστεί από την έρευνα. Οι παλαιότερες γνωστές καταγραφές από τη Γορτυνία σώζονται σε έγγραφα του 17ου αι. (γραφή τζ = τσ).
Επαρχία Κυνουρίας. Τσιτακισμός χαρακτήριζε το ιδίωμα του χωριού Καστρί44. Το τελευταίο ήταν το μεγαλύτερο και κυριότερο μιας ομάδας οικισμών, τα λεγόμενα «Καστριτοχώρια». Δεν είναι προς το παρόν γνωστό αν ο τσιτακισμός υπήρχε και στους υπόλοιπους πλην του Καστρίου οικισμούς της ομάδας, αν και είναι αρκετά πιθανό.
Επαρχία Μεγαλοπόλεως. Δεν υπάρχουν ασφαλή στοιχεία για την παρουσία του τσιτακισμού στους οικισμούς της συγκεκριμένης επαρχίας, αν και είναι πολύ πιθανό το φαινόμενο να εμφανιζόταν σε τμήματά της. Συστηματικότερη επιτόπια έρευνα θα συνέβαλε σε ακριβέστερη εικόνα.
- Λακωνία.
Επαρχία Λακεδαίμονος. Ο Ν. Βέης (1921) αναφέρει την ύπαρξη τσιτακισμού στο Μιστρά, όπως και ο Thumb για τους ορεινούς οικισμούς της Σπάρτης (στις ανατολικές πλαγιές του Ταΰγετου, 1901: 35), γεγονός όμως που δεν επιβεβαιώνεται με σαφήνεια από τις συλλογές υλικού. [...]
Επαρχία Γυθείου. Στους μη μανιάτικους οικισμούς της επαρχίας50 πιθανόν απαντάτο, όπως και σε γειτονικούς μανιάτικους οικισμούς, προσθίωση του /k/.
Επαρχία Επιδαύρου Λιμηράς. Σε τμήματα της Επαρχίας Επιδαύρου Λιμηράς, η οποία έχει δεχτεί και εποικισμό από τα Κύθηρα και τη Μάνη, απαντάται, όπως προαναφέρθηκε, προσθίωση του /k/ (π.χ. Γεράκι, Άγιος Δημήτριος -δήμου Νιάτων-, Ασωπός, Ελιά, Μολάοι, Πάκια, Ελαφόνησος, Τάλαντα, κ.λπ. Ο τσιτακισμός όμως δεν φαίνεται να ήταν άγνωστος ιδίως στα νοτιότερα τμήματα της επαρχίας (π.χ. τσαι, παιδάτσι κ.λπ.). [...]
- Μεσσηνία. Ο Ν. Βέης αναφέρει τσιτακισμό στην Καλαμάτα χωρίς περαιτέρω λεπτομέρειες. Ο Thumb επίσης (1901: 190) αναφέρει την παρουσία τσιτακισμού σε τμήματα της Μεσσηνίας, η μαρτυρία όμως αυτή είναι ασαφής και λόγω της διαφορετικής διοικητικής διαίρεσης της εποχής [...]
- Ηλεία. Εντός των διοικητικών ορίων του σημερινού Νομού Ηλείας τσιτακισμός χαρακτήριζε το ιδίωμα της Ανδρίτσαινας της Επαρχίας Ολυμπίας και πιθανότατα και άλλων οικισμών της περιοχής, καθώς και βορειότερα το ιδίωμα του ορεινού οικισμού Λάμπεια (πρώην Δίβρη) της Επαρχίας Ηλείας. Στοιχεία για άλλους οικισμούς της Ηλείας δεν υπάρχουν προς το παρόν.
[...]

Πηγή: TO ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΟΥ ΤΣΙΤΑΚΙΣΜΟΥ ΣΤΑ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΑΚΑ ΙΔΙΩΜΑΤΑ, Νίκος Παντελίδης, Πανεπιστήμιο Αθηνών, άρθρο διαθεσιμο στο διαδίκτυο εδώ.

Π ε ρ ι ε χ ό μ ε ν α

Απογραφές
Η επαρχία του Λιονταριού (1461)
Η Καρύταινα (Λιοντάρι) (1512-1520)
Ο Δήμος (kaza) της Καρύταινας (1566-1574)
Χωριά Γορτυνίας (1700-1830)
Χωριά και αριθμός οικογενειών Γορτυνίας (απόγραφή Pouqueville)
Απογραφή Γορτυνίας (1834)
Απογραφή Αρκαδίας (1834)
Απογραφή Γορτυνίας (1852)

Ονόματα
Σκορτινοί (13-14ος αιώνες)
Κροκόντηλοι-Αγ.Γεώργιος των Σκορτών (13-15ος αιώνας)
Δημητσανίτες (1461-1574)
Μέλη δημοτικού συμβουλίου Τριπολιτσάς (1700)
Ονόματα στρατιωτικών των Κολοκοτρωναίων (1821)
Γορτύνιοι Πολιτικοί κατά την Επανάσταση (1821)
Γορτύνιοι Αξιωματικοί κατά την Επανάσταση (1821)
Γορτύνιοι Φιλικοί (1821)
Ονόματα Λαγκαδινών (1822-3)
Ονόματα κατοίκων επαρχίας Τριπολιτσάς - Α (1823)
Ονόματα κατοίκων επαρχίας Τριπολιτσάς - Β (1823)
Προαγωγές Γορτυνίων στρατιωτικών (1824)
Δημοτικοί εισπράκτορες Γορτυνίας (1836)
Δήμαρχοι και Πάρεδροι Γορτυνίας (1841)
Φύλλα ποιότητας Δημάρχων και παραγόντων της Γορτυνίας (1849-1850)
Εκλογικά έγγραφα Γορτυνίας [1843 - 1862]
Εκλογικός κατάλογος Γορτυνίας (1865)
Επώνυμα Γορτυνίων 1865 (δήμοι Γόρτυνος, Ελευσίνος, Κλείτωρος και Μυλάοντος)
Επώνυμα Γορτυνίων 1872 (δήμοι Λαγκαδίων και Νυμφασίας)
Επώνυμα Γορτυνίων 1872 (δήμοι Τρικολόνων και Τροπαίων)
Επώνυμα Γορτυνίων 1872 (δήμοι Ηραίας και Θέλπουσας)
Επώνυμα κατοίκων δήμων Φαλάνθου (1879) και Θεισόας (1843)
Μικρά ονόματα Γορτυνίων (19ος αιώνας)

Τοπωνύμια
Mετονομασίες οικισμών Αρκαδίας (1920)
Μεσσαρέα
Τοπωνύμια Βυτίνας
Τοπωνύμια Βάχλιας
Τοπωνύμιο Τσιπιανά
Τοπωνύμιο Ψάρι
Τοπωνύμιο Αρτοζήνος
Τα τοπωνύμια ως πηγή της πρώιμης κοινωνικής ιστορίας των σλαβικών φύλων
Nτρομπολιτσά- Tριπολιτσά- Tρίπολη : μια ιχνηλάτηση
Γορτυνιακά τοπωνύμια σλαβικής ετυμολογίας
Στα χνάρια του περιηγητή Παυσανία στην Αρκαδία
Συνοικισμός Μεγάλης Πόλεως

Διάλεκτοι και Ιδιώματα
Το αρχαίο αρκαδικό γράμμα "Τσαν"
Η αρχαία αρκαδοκυπριακή διάλεκτος
Σύγκριση γορτυνιακού με άλλα ιδιώματα στο φωνολογικό επίπεδο
Συνοπτική παρουσίαση γορτυνιακού ιδιώματος
Το φαινόμενο του τσιτακισμού στα πελοποννησιακά ιδιώματα
H συνθηματική γλώσσα των Λαγκαδινών μαστόρων
To ιδιωματικό στοιχείο στη γλώσσα των απομνημονευμάτων του Θεοδώρου Κολοκοτρώνη

Ιστορικά θέματα (επιλεγμένα)
Πασάς Mαυραειδής Φαρμάκης
Ιστορική γεωγραφία Αρκαδίας (395-1209)
Δοξαπατρήν τον λέγουσιν, μέγας στρατιώτης ένι
Λυκάων της Αρκαδίας
Φωτάκος: Μάχη εν Τρικόρφοις - 23 Ιουν. 1825
Κανέλλος Δεληγιάννης: Πολιορκία Λάλα
Κανέλλος Δεληγιάννης: Η μάχη του Βαλτετσίου (12-13 Μαιΐου 1821)
Κανέλλος Δεληγιάννης: Η μάχη της Γράνας
Κανέλλος Δεληγιάννης: Έξοδοι Δράμαλη από την Κόρινθο
Κανέλλος Δεληγιάννης: Γορτυνιακός εμφύλιος (1823) και αρχές του γενικού εμφυλίου (1824)
Κανέλλος Δεληγιάννης: Μάχες στο Άργος, Δερβενάκια, Αγιοσώστη, Αγιονόρι
Κανέλλος Δεληγιάννης: Α' Πολιορκία Μεσολογγίου
Κανέλλος Δεληγιάννης: Εκστρατεία στη Δυτ. Ελλάδα, Μάχη του Πέτα
Καταστροφή Ζάτουνας - Απρίλιος 1779
Αναφορές για τα επεισόδια στη Γορτυνία (Ιουν. 1823)
Αναφορά επαρχίας Καρύταινας (Δ' Εθνοσυνέλευση, Άργος 1829)
Επιστολή κατά Κολοκοτρώνη (Εμφύλιος 1823)
Ο Μοραΐτης Πυρπολητής του 1821
Τα άρματα της Καρύταινας (1821)

Μελέτες
Βυζαντινή κρατική ιεραρχία και στρατιωτική οργάνωση
Κυρ Ιωάννης ο Τζερνοτάς
Τάμα στον Δία – Αχαιοί εναντίον Γαλατών (120 π.Χ.)
Στοιχεία για την οθωμανική Ελλάδα
Προδοσίες και θυσία στη Μολδοβλαχία το 1821
Η παράδοση της Πόλης το 1453
Σύντομη ιστορία της Πελοποννήσου (2ος αι. π.Χ – 7ος αι. μ.Χ.)
Το Πασαλίκι του Μοριά
Τα παράπονα των Ανθενωτικών (1450)
Μοραΐτες Οπλαρχηγοί του 1821
Η μάχη της Πελαγονίας (1259 μ.Χ.)
Φορεσιά και Άρματα το 1821
Η Εποχή του Χαλκού στο Αιγαίο
Αυτόχθονες εναντίον Ετεροχθόνων
Αλαμανικός φόρος και βυζαντινά μνημόνια